Büyük iller sosyal gelişmede hız kesti AK Parti zorlanacak
AK Parti'nin iktidarda olduğu son 5 yılın göstergelerine göre büyükşehirlerde gelişmişlik hızı Türkiye ortalamasının altında. AK Parti, 2002'de en çok oy aldığı bu illerde zorlanacak.
Türkiye'de son beş yıllık sosyal refah göstergeleri, büyük şehirlerin gelişmişlik hızının Türkiye ortalamasının çok altında olduğunu ortaya koyuyor. Dolayısıyla 2002 seçimlerinde büyük bir oy potansiyeli ile bu illerdeki sandalyelerin çoğunu alan AK Parti'nin, 22 Temmuz seçimlerinde bir oy kaybı yaşaması muhtemel. Buna karşın muhalefet partilerinin de bu illere dönük özel bir ekonomik program hazırlaması gerektiğini söylemek mümkün.
22 Temmuz seçimleri yaklaşırken, partiler de programlarını hazırlamaya başladı. AK Parti, geçmiş 5 yıllık dönemdeki ekonomik istikrara dikkat çekerken, muhalefet partileri ağırlıklı olarak siyasi gelişmeler eksenli bir söyleme yöneliyor. Ancak Türkiye ekonomisi büyüme, enflasyon, bütçe disiplini ve yatırımlar gibi makro ekonomik göstergelerde belli bir istikrar kazansa da, refah düzeyini dolayısıyla da siyasi tercihleri etkileyen sosyal göstergelerde nüfusun büyük çoğunluğunu barındıran illerin Türkiye'nin gelişme hızının dahi altında kalması dikkat çekici bir durum.
Dengesizlik dikkat çekici
Konut, otomobil, eğitim, sağlık, çevre, kredi-mevduat, istihdam, işsizlik ve alt yapı verileri dikkate alınarak oluşturulan gelişme ve memnuniyet düzeyi bakımından Türkiye, son 5 yılda ivmesini kaybetti.
Ankara haricindeki büyükşehirler gelişme göstergelerinde listenin son sıralarına kadar düşüyor. İstanbul, İzmir, Adana, kredi olanaklarında, otomobil sahipliğinde, sağlıkta en geri sıralarda yer alıyor.
Konut, otomobil sahipliği gibi alanlarda ciddi bir sıçrama düzeyi yakalansa da, ülkedeki çoğu il sağlık gibi en temel alanlarda ortalamanın altında kalıyor. Özellikle İç Anadolu ve Karadeniz'de yer alan illerden çok azı temel alanlarda Türkiye ortalamasının üzerinde. Bir başka önemli ivme de bazı alanlarda ciddi atılım yapan kentlerin örneğin; işsizlik ve istihdam gibi temel sorunlarının daha da ağırlaştığı dikkat çekiyor. Konut, otomobil gibi kategorilerde illerin durumunu etkileyen en önemli dinamiklerden birisi olan kredi ve mevduat olanakları bakımından ortaya çıkan tablo da ilginç. Bu kategoriye göre, Ankara, İstanbul, İzmir ve Adana kredi mevduat olanaklarında Türkiye'nin en az gelişen illeri oldu.
İç Anadolu sağlıkta en kötüsü
2001 yılında yaşanan ekonomik krizin etkisiyle kırsal kesimin harcamaları 2005'ten itibaren tam anlamıyla patlama yaşadı. Özel tüketim harcamaları, ihtiyaç kredileri, konut ve otomobil kredilerindeki bu artış hemen hemen Türkiye'deki tüm illerde önemli bir ivme kazandı. Bu alanda en yavaş gelişme gösteren illerin büyük kentler olması ise önemli bir sonuç. Büyük illerin gelişme liginde hız kaybettiği diğer alanlar ise özellikle sağlık ve eğitim. Ancak sağlık alanında Türkiye ortalamasının çok altında yer alan bölge İç Anadolu. Bu bölgedeki iller Türkiye'nin gelişme hızı düşünüldüğünde sağlık konusunda tam anlamıyla bir çöküntü yaşıyor. Büyük kentlerden ise İstanbul ve İzmir de en az gelişme gösteren iller arasına girdi. Bölgesel eşitsizlik mağduru olan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki illerde ise eğitim ve sağlıkta ciddi bir sıçrama söz konusu. Bu illerin en büyük sorunu işsizlik.
İşsizlik en çok Ağrı, Ardahan ve Iğdır'da arttı. Aynı dönemde göçün de etkisiyle bu illerde istihdam da geriledi. İstihdam verilerine göre, Türkiye düzeyinin üzerinde 36 il yer alırken, 41 ilin gelişme hızı ortalamanın altında kaldı. İstihdamın ortalamanın çok altında arttığı iller arasında ise yoğun göç alan Adana ve Mersin dikkat çekiyor. Adana ve Mersin aynı zamanda, gelişme hızı ve ülke ortalamasında yer aldıkları konumlar dikkate alınarak oluşturulan memnuniyet düzeyi ise en fazla kötüleşen iller durumunda. Bu illerdeki siyasi tablonun parçalı oluşu, kutuplaşmaların oldukça yoğun olması illerin sosyal refah düzeylerinin de bir yansıması.
İstanbul konutta yavaş
AK Parti iktidarının öne çıkan konut politikasının yansıması da dikkat çekici bir tablo ortaya çıkartıyor. Ardahan, Bitlis ve Şırnak en yavaş gelişmeyi gösterirken İstanbul'un Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde yer alması önemli bir veri. Türkiye genelinde yapılan toplu konutlar Ege, Marmara, İç Anadolu illerini üst sıralara taşımış durumda. Batıya doğru ilerledikçe konut sahipliğinde bu illerin refah liginde basamak atladıkları görülüyor. Muğla ve Ankara konut sahipliğinde en hızlı ilerleyen iller.
Eğitim göstergelerine göre ise 50 il Türkiye ortalamasının altında, 31 il de ortalamanın üstüne gelişme gösterdi. Eğitim göstergelerinde de başta Çankırı, Yozgat, Ordu, Trabzon olmak üzere, İç Anadolu ve Karadeniz bölgesi az gelişme gösterdi. Eğitimde yapılan kampanyaların etkisiyle yine Doğu ve güneydoğu illeri hızlı ilerleme kaydetti.
Büyük illerin geride kaldığı bir diğer alan da yol yatırımları oldu. İstanbul, Ankara, Adana, Gaziantep, İzmir, Kocaeli, Bursa, Eskişehir, Antalya gibi bir çok gelişmiş il, Türkiye ortalamasının altında kaldı. Bu illerden İstanbul, Adana, Bursa, Gaziantep genel sıralamada da en az gelişme gösteren iller arasında. Büyükşehirlerden Ankara sadece Ankara listede üst sıralarda yer alırken, İzmir 19'uncu sırada yer alabildi.
Bütün bunlara karşılık Tunceli ise, kredi mevduat, sağlık, konut, otomobil sahipliği alanlarının hepsinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nde en üst sıralarda yer alan tek il. Tunceli genel gelişme endeksinde de 5'inci sırada yer aldı.