Danıştay: İstifa etmek isteyen memur çalışmaya zorlanamaz

İlk derece: İstifa tek taraflı bir irade beyanıdır
Davacının 2547 sayılı Kanunun Ek 30. maddesi hükmü uyarınca zorunlu hizmet yükümlülüğüne tabi olmamak için istifa etme imkanının bulunduğu, istifa talebinin ise belirli durumlar dışında tek taraflı ve belirli durumlar dışında karşı tarafın kabulüne bağlı olmaksızın sonuç doğuracağı dikkate alındığında, davacı tarafından yapılan istifa suretiyle görevinden ayrılmasına ilişkin başvurunun kendiliğinden sonuç doğurması gerektiği sonuç ve kanaatine ulaşıldığından aksi yönde tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılarak, dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

İstinaf bu kararı bozmuştur.

Danıştay istifa işlemine açıklık getirdi
İdare hukukunda istifa (çekilme), kamu görevlisinin görevinden kendi isteğiyle ayrılmasını ifade etmekte olup, tek taraflı, kabule bağlı olmayan, kendiliğinden sonuç doğuran, yenilik doğurucu ve şahsa sıkı sıkıya bağlı bir haktır ve şarta bağlı bir tasarruf olmayıp, kamu görevlisinin tek taraflı isteği ve işlemi ile sonuç doğurur. Bunun sonucu olarak da kişilerin kendi istekleri ile girdikleri kamu hizmetlerinde kalmaya zorlanmaları Anayasal çalışma hürriyeti hakkı ve zorla çalıştırma yasağı kapsamında olanaklı değildir.

T.C.
DANIŞTAY
SEKİZİNCİ DAİRE
Esas No: 2021/4133
Karar No: 2023/8152

İSTEMİN KONUSU:
... Bölge İdare Mahkemesi... İdari Dava Dairesinin... gün ve E:..., K:... sayılı kararının, temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ:
Dava konusu istem:
.Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi... Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak görev yapmaktayken Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı kapsamında . Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Başkanlığında görevlendirilen davacı tarafından; araştırma görevlisi kadrosundan istifa suretiyle ayrılma talebiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin .Üniversitesi Rektörlüğü'nce tesis edilen ... tarih ve ... sayılı işlemin iptali istemiyle iptali istenilmiştir.

İlk Derece Mahkemesi kararının özeti:
... İdare Mahkemesince verilen... tarih ve E:..., K:... sayılı kararda; 674 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin 49. maddesi ile 2547 sayılı Kanuna eklenen Ek 30. madde hükmü uyarınca davacının statüsünün 2547 sayılı Kanunun 50/d bendinde yer alan statüye dönüştürüldüğü ve dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte davacının statüsünün henüz 2547 sayılı Kanunun 33/a bendinde yer alan araştırma görevlisi kadrosuna geçirilmediği, bu işlemin 18.12.2017 tarihli Şırnak Üniversitesi Rektörlüğü oluruyla gerçekleştirildiği, dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte davacının statüsünün henüz 2547 sayılı Kanunun 33/a bendinde yer alan araştırma görevlisi kadrosuna dönüştürülmediği ve bu nedenle henüz zorunlu hizmet süresinin bulunmadığı, davacının 2547 sayılı Kanunun Ek 30. maddesi hükmü uyarınca zorunlu hizmet yükümlülüğüne tabi olmamak için istifa etme imkanının bulunduğu, istifa talebinin ise belirli durumlar dışında tek taraflı ve belirli durumlar dışında karşı tarafın kabulüne bağlı olmaksızın sonuç doğuracağı dikkate alındığında, davacı tarafından yapılan istifa suretiyle görevinden ayrılmasına ilişkin başvurunun kendiliğinden sonuç doğurması gerektiği sonuç ve kanaatine ulaşıldığından aksi yönde tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılarak, dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

Bölge İdare Mahkemesi kararının özeti:
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun ''Olağanüstü Yönetim Hallerinde Çekilme Usulü'' başlıklı 96. maddesinde; olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki Devlet memurlarının, çekilme istekleri kabul edilmedikçe veya yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamayacakları hususu dikkate alındığında, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında ilan edilen olağanüstü hal uygulamasının, davacının istifa etmek istediği 05.12.2017 tarihi itibariyle Ülkemizde devam ettiği ve bu nedenle davacının çekilme isteği kabul edilmedikçe veya yerine atanacak personel gelip işe başlamadıkça görevini bırakamayacağı, kaldı ki davacının istifa talebinden önce Yükseköğrenim Yürütme Kurulunun 29.11.2017 tarihli toplantısında alınan kararla davacının da aralarında bulunduğu araştırma görevlilerinin kadrolarının Şırnak Üniversitesi'ne iadesine karar verildiği, dolayısıyla davacının öğretim üyesi yetiştirme programı kapsamında görevlendirildiği Gaziosmanpaşa Üniversitesi'ne sunmuş olduğu istifa beyanının 05.12.2017 tarihi itibariyle Gaziosmanpaşa Üniversitesi'nce hukuki olarak uygulanabilirliğinin bulunmadığı anlaşıldığından, davacının araştırma görevlisi kadrosundan istifa suretiyle ayrılma talebiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin davalı idare işleminde hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılarak, davalı idarenin istinaf başvurusunun kabulüne, ... İdare Mahkemesi'nce verilen ... gün ve E:... , K:... sayılı kararın kaldırılmasına, davanın reddine, karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENİN İDDİALARI:
Davacı tarafından, istifanın tek taraflı, kabule bağlı olmayan, kendiliğinden sonuç doğuran, şahsa sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğu, kamu hizmetinde kalmaya zorlanamayacağı ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMASI:
Davalı idare tarafından, görevine başlayıp mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmeyen ÖYP araştırma görevlilerinin ilişikleri kesilerek haklarında taahhütname ve kefaletname senedi uyarınca işlem yapılacağı, zorunlu hizmet yükümlülüğü nedeniyle istifanın kabul edilmediği belirtilerek istemin reddi gerektiği savunulmuştur.

DANIŞTAY TETKİK H KİMİ ... 'IN DÜŞÜNCESİ:
Temyiz isteminin kabulü ile Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Sekizinci Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY:
Şırnak Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, ... Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak görevli olan davacının kadrosu, lisansüstü öğrenimi dolayısıyla aynı Kanunun 35. maddesi uyarınca Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesine tahsis edilmiş, davacı burada görevini sürdürmekteyken 674 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin 49. maddesi ile 2547 sayılı Kanuna eklenen Ek 30.madde uyarınca davacının statüsü 2547 sayılı Kanunun 50/d bendinde yer alan öğretim yardımcılığı statüsüne dönüştürülmüş, Yükseköğrenim Yürütme Kurulunun 29.11.2017 tarihli toplantısında alınan kararla, davacının da aralarında bulunduğu araştırma görevlilerinin kadrolarının Şırnak Üniversitesine iadesine karar verildikten sonra, davacının 05.12.2017 tarihinde istifa suretiyle görevinden ayrılmak istemiyle Gaziosmanpaşa Üniversitesine başvurması üzerine, bu üniversite tarafından söz konusu başvuru konusunda Şırnak Üniversitesi Rektörlüğünün görüşünün istenmiş ve Şırnak Üniversitesi Personel Daire Başkanlığı tarafından dava konusu işlemle davacının bahse konu istifasının kabul edilmemesi üzerine bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın "Çalışma ve sözleşme hürriyeti" başlıklı 48. maddesinde; "Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme yapma hürriyetlerine sahiptir." hükmü, "Zorla çalıştırma yasağı" başlıklı 18. maddesinde ise; "Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içinde çalıştırmalar, olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, ülke ihtiyaçlarının zorunlu olduğu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz." hükmü yer almaktadır.
2547 sayılı Kanun'un "Araştırma Görevlileri" başlıklı 33. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendinde; "Araştırma görevlileri, yükseköğretim kurumlarında yapılan araştırma, inceleme ve deneylerde yardımcı olan ve yetkili organlarca verilen ilgili diğer görevleri yapan öğretim elemanıdır. Bunlar ilgili anabilim veya anasanat dalı başkanlarının önerisi, Bölüm Başkanı, Dekan, enstitü, yüksekokul veya konservatuvar müdürünün olumlu görüşü üzerine, rektörün onayı ile araştırma görevlisi kadrolarına en çok üç yıl süreyle atanırlar; atanma süresi sonunda görevleri kendiliğinden sona erer. Bunlar aynı usulle yeniden atanabilirler." hükmüne, aynı kanunun 35. maddesinin 2. fıkrasında; "Öğretim elemanı yetiştirilmesi amacıyla üniversitelerin araştırma görevlisi kadroları, araştırma veya doktora çalışmaları yaptırmak üzere başka bir üniversiteye, Yükseköğretim Kurulu'nca geçici olarak tahsis edilebilir. Bu şekilde doktora veya tıpta uzmanlık veya sanatta yeterlik payesi alanlar, bu eğitimin sonunda kadrolarıyla birlikte kendi üniversitelerine dönerler." hükmüne, anılan kanunun 50/d maddesinde (ek madde 30'un yürürlüğe girdiği tarihteki haliyle); "Lisans üstü öğretim yapan öğrenciler, kendilerine tahsis edilebilecek burslardan yararlanabilecekleri gibi, her defasında bir yıl için olmak üzere öğretim yardımcılığı kadrolarından birine de atanabilirler." hükmüne, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun "Özlük hakları" başlıklı 62. maddesinde, "Üniversite öğretim elemanları ve üst kuruluşlar ile üniversitelerdeki memur ve diğer görevlilerin özlük hakları için bu kanun, bu kanunda belirtilmeyen hususlar için Üniversite Personel Kanunu, Üniversite Personel Kanununda bulunmayan hususlar için ise genel hükümlerin uygulanacağı hükmüne yer verilmiştir.
674 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin 49. maddesi ile 2547 sayılı Kanuna eklenen Ek 30. madde de ise; "Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı kapsamında 33. maddenin (a) fıkrası uyarınca araştırma görevlisi kadrosuna atanmış olup, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte araştırma görevlisi kadrosunda bulunanların statüleri herhangi bir işleme gerek kalmaksızın 50. maddenin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen statüye dönüştürülmüş sayılır ve bunlar hakkında söz konusu (d) bendi hükümleri uygulanır. Bu şekilde statüleri değiştirilen araştırma görevlilerinden 33. maddenin (a) fıkrasına göre yeniden ataması yapılmayanların mecburi hizmet yükümlülükleri kaldırılır. 35. madde uyarınca başka bir üniversitede ve yurtdışında eğitimde bulunanlar, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üniversitelerinin talebi üzerine on beş gün içinde kendi üniversitelerine dönmek zorundadırlar. Bu süre içerisinde dönmeyenlerin atamaları iptal edilir." düzenlemesine yer verilmiştir.
Üniversite öğretim elemanlarının münhasıran aylık, ödenek ve sair özlük haklarının düzenlendiği 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu'nun 1. maddesinde Kanun'un amacı "...Yükseköğretim Kanununda yer alan öğretim elemanları tanımına giren personeli sınıflandırmak, aylıklarını ve ek göstergelerini düzenlemek, derece yükseltilmesi ve kademe ilerlemesinin şekil ve şartları ile, sosyal haklardan yararlanma, ek ders ücreti, üniversite, idari görev ve geliştirme ödeneklerinin miktarını tespit etmek, emekli ve yabancı öğretim elemanlarının sözleşmeli olarak çalıştırılma usul ve esaslarını belirlemek..." olarak saptanmış; 2. maddesinde ise kapsamı, "...üniversite öğretim elamanlarının aylık, ödenek ve sair özlük hakları..." olarak belirlenmiştir. "Uygulanacak diğer kanun hükümleri" başlıklı 20. maddesinde ise, bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerinin uygulanacağı kurala bağlanmıştır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun "Olağanüstü yönetim hallerinde çekilme usulü" başlıklı 96. maddesinde; "Olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki devlet memurları, çekilme istekleri kabul edilmedikçe veya yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamazlar." hükmü yer almaktadır.
Aynı Kanun'un ''Çekilen ve çekilmiş sayılanların yeniden atanmaları'' başlıklı 97. maddesinde; ''Memurlardan mali ve cezai sorumlulukları saklı kalmak üzere;
A) 94 üncü maddenin 2 nci ve 3 üncü fıkrasına uygun olarak memuriyetten çekilenler altı ay geçmeden,
B) Bu Kanuna göre çekilmiş sayılanlar ile 94 üncü maddenin 2 nci fıkrasına uymadan görevlerinden ayrılanlar bir yıl geçmeden,
C) 95 inci maddede yazılı zorunluluklara uymayanlar 3 yıl geçmeden,
D) 96 ncı maddeye aykırı hareket edenler hiçbir surette,
Devlet memurluğuna alınamazlar.'' hükmü getirilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Dosyanın incelenmesinden, davacının istifa talebinin, 657 sayılı Kanun'un 96. maddesi ile 674 sayılı KHK'nın 49. maddesi ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa eklenen ek. 30. madde gerekçe gösterilerek davalı idare tarafından reddedildiği anlaşılmaktadır.

İdare hukukunda istifa (çekilme), kamu görevlisinin görevinden kendi isteğiyle ayrılmasını ifade etmekte olup, tek taraflı, kabule bağlı olmayan, kendiliğinden sonuç doğuran, yenilik doğurucu ve şahsa sıkı sıkıya bağlı bir haktır ve şarta bağlı bir tasarruf olmayıp, kamu görevlisinin tek taraflı isteği ve işlemi ile sonuç doğurur. Bunun sonucu olarak da kişilerin kendi istekleri ile girdikleri kamu hizmetlerinde kalmaya zorlanmaları Anayasal çalışma hürriyeti hakkı ve zorla çalıştırma yasağı kapsamında olanaklı değildir.

Uyuşmazlıkta; istifa hakkının tek taraflı, kabule bağlı olmayan ve kendiliğinden sonuç doğuran hukuki niteliği göz önüne alındığında, istifa talebinin kabul edilmeme işleminin, yukarıya aktarılan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 96. ve 97 maddesi ışığında değerlendirilmesi gerekmekte olup, Kanunun 96. maddesiyle getirilen ''olağanüstü durumlarda devlet memurlarının çekilme isteklerinin kabul edilmedikçe veya yerlerine atanacaklar gelip göreve başlamadıkça görevlerini bırakamazlar'' hükmü ile istifanın engellenemeyeceği, 96. maddeye uygun hareket etmeyen memurun 97. maddenin (D) bendi ile getirilen ''96 ncı maddeye aykırı hareket edenler hiçbir surette, Devlet memurluğuna alınamazlar'' müeyyidesiyle karşılaşacağı, istifa eden memurun çalışmaya zorlanamayacağı, istifa edilmesi halinde idarenin, bir daha devlet memurluğuna almamak ve varsa mecburi hizmete karşılık olarak kefalet senedini tahsil etme yoluna başvurma yetkisinin bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu durumda; Şırnak Üniversitesi Rektörlüğü bünyesinde araştırma görevlisi olarak görev yapan davacının istifa talebinin uygun görülmemesine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Bu itibarla, işlemin iptali yönündeki... İdare Mahkemesi kararına yönelik istinaf isteminin kabul edilerek davanın reddine ilişkin temyize konu Bölge Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamaktadır.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. 2577 sayılı Kanun'un 49. maddesine uygun bulunan temyiz isteminin kabulüne,
2. ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesinin ... gün ve E:... , K:... sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın yukarıda belirtilen Bölge İdare Mahkemesi İdari Dava Dairesine gönderilmesine,
4. Kesin olarak 29/12/2023 tarihinde oybirliği ile karar verildi.