Devlet Denetleme Kurulu hangi durumlarda nasıl harekete geçmektedir?

Bilindiği üzere, Anayasanın 108 inci maddesinde, "İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar.
yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır.
Devlet Denetleme Kurulunun Başkan ve üyeleri, Cumhurbaşkanınca atanır.
Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. " hükmü yer almaktadır.

Diğer taraftan, 5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 1 inci maddesinde, denetlenecek kurum ve kuruluşlar ayrıntılı şekilde sayılmıştır. Aynı Kararnamenin 4 üncü maddesinde, "(1) Cumhurbaşkanının emriyle çalışan Devlet Denetleme Kurulunun görevleri şunlardır:
a) İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerde, her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapmak,
b) Kamu kurum ve kuruluşlarının teftiş ve denetim birimleri arasında koordinasyon ve uyumlaştırma faaliyetlerini yürütmek,
c) Antlaşma veya sözleşmelerdeki esaslar çerçevesinde uluslararası kuruluş ve örgütlerde inceleme ve araştırma yapmak,
ç) Kamu yönetimi ve kamu hizmetlerinin sunumunda saydamlık, verimlilik, etkinlik ve iyi yönetişim alanlarında çalışmalar yapmak,
d) Uluslararası kurum ve kuruluşlar nezdinde görev alanıyla ilgili olarak katkı sağlamak ve çalışmalarda bulunmak, yapılan katkı ve çalışmaları izlemek ve gerektiğinde koordine etmek,
e) Mevzuatta verilen diğer görevleri yapmak,
f) Cumhurbaşkanının vereceği diğer işleri yapmak." hükmü, 5 inci maddesinde, "(1) Devlet Denetleme Kurulunun yetkileri şunlardır;
a) Kapsam maddesindeki kurum, kuruluş ve birimlerin her kademe ve rütbedeki görevlileriyle doğrudan yazışmaya, gerekli gördüğü elektronik ve fiziki ortamdaki gizli veya açık her türlü bilgi, belge, defter, kayıt, envanter, malzeme, mühimmat, taşınır ve taşınmazları işlem ve olayın her safhasında incelemeye, mahiyetleri uygun olanları gerektiğinde belirlediği yere istemeye veya getirtmeye, bilgi almak üzere her kademe, rütbe ve sınıftan ilgilileri çağırmaya, kurum ve kuruluşlardan temsilci istemeye yetkilidir.
b) Kurul kendisine intikal eden konulardan gerekli görülenleri ilgili mercilere aktarır. Bu durumda ilgili merciler yapılan iş ve işlemler hakkında Kurulu ivedilikle bilgilendirir ve gerekli belgeleri Kurula gönderir.
c) Gizli ve açık her türlü bilgi ve belgeyi, kamu kurumları ile bankalar dahil diğer gerçek ve tüzel kişilerden isteyebilir. Bu talepler geciktirilmeksizin yerine getirilir.
ç) 14 üncü madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla, denetleme faaliyetine yardımcı olmak üzere denetim mahallinde kurum ve kuruluşların her kademe ve rütbedeki personelini görevlendirebilir. Kurul Başkanlığının bu konudaki talebi gecikmeksizin karşılanır.
d) İlgili mevzuat çerçevesinde bilirkişi görevlendirilebilir.
e) Kurum ve kuruluşlarca başlatılan denetlemeleri koordine edebilir veya gerektiğinde işe el koyarak yapılmış çalışmalarla ilgili bilgi ve belgeleri devralabilir." hükmü yer almaktadır.

Ayrıca anılan Kararnamenin 6 ncı maddesinde, Grup Başkanı yani denetim ve soruşturma gruplarının başını başkanlığını yürüten Kurul Üyesinin her kademedeki görevlinin görevden uzaklaştırılmasını yetkili makamlara önerebilme ve bu konuda iş ve işlemleri yapma yetkisinden bahsedilmiştir.

DDK hangi kurumlarda, nasıl harekete geçmektedir?

DDK, Anayasaya göre, Cumhurbaşkanının isteği üzerine harekete geçmektedir. Anayasada kısıtlı olarak sayılan denetlenebilen kurumlar Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle daha ayrıntılı şekilde sayılmıştır. Yargı organları dışındaki tüm kamu kurum ve kuruluşlarında, bu kuruluşların sermayesinin en az yarısında katılan kuruluşlarda, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında (Örneğin, Barolar, Ticaret ve Sanayi Odaları vd.), işçi ve işveren sendikalarında, kamuya yararlı dernek ve vakıflarda (örneğin Kızılay Derneği) her türlü idari soruşturma, araştırma ve denetleme yapma yetkisine sahiptir.

Memur sendikaları DDK' nın denetimine tabi midir?

Söz konusu hüküm incelendiğinde her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşları denetime tabi iken memur meslek kuruluşları olan memur sendikaları ve konfederasyonları bu kapsamda sayılmamıştır. Mevzuat anlamında bir eksik olarak bu konunun ilgililer tarafından ele alınabileceği değerlendirilmektedir.

DDK' nın idareler bakımından ana görevi nedir?

DDK, idarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesini sağlamak amacıyla Cumhurbaşkanı' nın isteği üzerine harekete geçmektedir. İdarelerin hukuka aykırı iş ve işlemleri hakkında iç denetim ve teftiş birimlerince gerekli denetimin ve incelemenin yapılmaması ya da yaptırılmaması, idarelerin iş ve işlemlerinde usulsüzlüklerin ve hukuka aykırılıkların açığa çıkması vb. durumlarda idarenin hukuka uygun ve düzenli şekilde işlemesini sağlamak amacıyla DDK gerekli müdahaleleri yapabilecektir.

DDK' nın idarelerde denetimi esnasındaki yetkileri nelerdir?

DDK, en üst yetkili denetim mercii olarak kurum ve kuruluşlarda her türlü bilgiyi, evrakı, belgeyi, dökümanı vd. incelemeye, unvanı ve rütbesi ne olursa olsun her türlü görevliyle yazışmaya ve bunları çağırmaya yetkili olup, kurumlarda başlamış olan ve devam eden denetimleri koordine etmeye veya ihtiyaç duyarsa işe el koymaya yetkilidir. Gerekli gördüğü durumlarda bilirkişi görevlendirmeye ve kurum ve kuruluşlardan ihtiyaç duyarsa denetime yardımcı olmak üzere her kademedeki kişiyi görevlendirmeye yetkilidir.

DDK' nın mevzuatta belirtilen yetkileri hangi sebeplerle kullandırılır?

Kurum ve kuruluşlarda, Devletin itibarını bozan, yasalar ve diğer alt düzenlemelerle Devlet memuru vakarına yakışmayacak tavır ve tutumlarda bulunan görevlilerin ya da yöneticilerin hukuka aykırı iş ve işlemlerinin kamuoyunda fazlasıyla gündemde olması ve bu konularda ilgili kurumun iç denetim ve teftiş birimlerinin mevzuattan kaynaklanan denetimleri ve incelemeleri yapmaması ya da denetim ve inceleme raporlarının suçu ya da suçluyu koruyucu şekilde neticelenmesi gibi kamuoyunda açıkça yer bulan çeşitli hukuka aykırı iş ve işlemler ile idarenin işleyişinin bozuk ve düzensiz olması gibi olumsuz durumlarda Cumhurbaşkanı' nın isteği üzerine harekete geçen DDK Devletin idari anlamda Anayasal en üst denetim kurumu olarak idarelerin işleyişinin fonksiyonel olarak sağlanması amacıyla önemli kamu kurumlarından biridir.