Koronavirüsle mücalede, memur Valinin verdiği görevi reddebilir mi?

Soru: İl valiliği koronavirüsle mücadele kapsamında bazı memurları ilçe sağlık müdürlüğü emrinde görevlendirmiştir. Valilik görevlendirmesine rağmen bir memur bu madde kapsamında ilçe sağlık müdürlüğü görevine gitmezse ya da başka ilde olduğu için gidemezse hangi cezaları alır?

Cevap: Yaşamakta olduğumuz günlerde koronavirüs salgını hayatımızı altüst etti. Alınan önlemler kapsamında gündelik hayat neredeyse durdu. En son 31 ilde geçici süreli genel sokağa çıkma ilan edildi. Yetkili makamlar büyük bir kararlılıkla etkin bir mücadele veriyor. Yaşadığımız süreç alınan kararların hukukiliğini sorgulamaya hiç müsait değil. Sözün özü zamanın ruhu, ülkenin içinde bulunduğu hava normal dönemlerden çok farklı. Devlet millet elele bu sıkıntılı dönemin atlatılmasını birinci öncelik olarak görüyoruz. Bu dönemde ayrıca valilerin İl İdaresi Kanunundan ve Umumi Hıfzıssıhha Kanunundan kaynaklanan yetkilerinin de fazlasıyla farkında olduk.

5442 sayılı İl İdaresi Kanunu'nun 9/G maddesine göre vali, ilde görevli memurları ilin genel ve yerel hizmetlerinde görevlendirme yetkisine sahip olup, ilgililerin verilen görevleri yerine getirmesi gerekmektedir.

Ayrıca Kanunun 11/C maddesinde, "İl sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteaallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi valinin ödev ve görevlerindendir. Bunları sağlamak için vali gereken karar ve tedbirleri alır." hükmüne yer verilmiş, alınan ve ilan olunan karar ve tedbirlere uymıyanlar hakkında ise 66. madde hükmünün uygulanacağı belirtilmiştir.

Mezkür Kanunun 66. maddesine göre ise, valiler tarafından kanunların verdiği yetkiye istinaden tebliğ ve ilan olunan karar ve tedbirlere uymayanlara mahalli mülki amir tarafından Kabahatler Kanununun 32. maddesinde belirtilen tutarda para cezası uygulanabilecektir. Para cezasının tutarı güncellenmiş rakamlara göre 392 TL dir. Kamu düzenini ve güvenliğini veya kişilerin can ve mal emniyetini tehlikeye düşürecek toplumsal olayların baş göstermesi halinde ise yaptırımın niteliği ve dozu artmakta, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası öngörülmektedir.

Ayrıca, Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmeliğin 16. maddesine göre valiler illerde görevli bütün memurların en üst disiplin amiri olup, bu yetkisini her derecedeki memur hakkında doğrudan kullanabilmektedir.

İşlemin hukuki niteliğine gelince; öncelikle vali tarafından yapılan görevlendirme işleminin idari bir işlem olduğunu belirtmemiz gerekir. İdari işlemlerin genel özelliklerinden biri tek yanlı ve icrai olmasıdır. İşleme muhatap kişinin rızasına ve muvafakatine gerek bulunmamaktadır ve ilgililer üzerinde doğrudan etkisi bulunmaktadır. Bir diğer özelliği, re'sen icradır. Yani idare aldığı kararları, başka bir merciin (mahkeme ve icra daireleri gibi) kararının araya girmesine ihtiyaç duymadan, bizzat uygulayabilir. Bir başka özellik idari işlemin hukuka uygunluk karinesinden yararlanmasıdır. İşlemin hukuka aykırı olduğuna ancak yargı mercileri karar verebilir. Son özellik ise idari işlemler yargı denetimine tabidir. Yargı mercileri işlemin yürütmesini durdurmadığı veya iptal etmediği takdirde işlem hukuka uygundur.

Sonuç olarak, Valilik tarafından yapılan görevlendirme işlemi, geri alınıncaya veya yargı mercileri tarafından iptal edilinceye kadar geçerli olup, uyulması gerekmektedir. Aksi bir durum hem İl İdaresi Kanunu hem de 657 sayılı Kanunun disiplin hükümleri bağlamında yaptırım konusu olabilir. Kasıtlı olarak verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak fiili 657 sayılı Kanunun 125. maddesi kapsamında aylıktan kesme cezasını gerektirmektedir.