5434 ve 5510'a göre emeklilikte alt sınır aylığı ve aylık bağlama sistemi

Detaylar;

Memur emeklilerine ödenen aylıklarda alt sınır aylığı nedir, nasıl uygulanmaktadır?

Genel olarak en az aylık ödenme durumuna giren memurlar;

(1) Tahsil seviyesi düşük olan,

(2) Ek göstergesi bulunmayan,

(3) Hizmet süresi az olanlar ile,

(4) Bu durumda olanlardan vefat halinde aylık bağlanan dul ve yetimler,

olmaktadır.

En az ödenecek tutar neden belirlenmektedir.

Sistemsel olarak aylık bağlama tutarı, 5434 e tabi memurlar için, memurun derecesi, kademesi, ek göstergesi, kıdem aylığı, taban aylığı, emeklilik tazminatı, hizmet süresi, memur maaş katsayısı gibi unsurlar esas alınarak, 5510 a tabi memurlar için ise prime esas kazançları esas alınarak belirlenmektedir. Şayet bu unsurlar üzerinden belirlenerek ortaya çıkan tutar belirli bir tutarın altında ise hesaplanan tutar esas alınmayıp Sosyal Güvenlik Kurumu kanun hükmü gereği hesapladığı tutara yükseltmektedir.

Belirlenen tutarlar her memur maaş katsayısı artışında da yeniden hesaplanmaktadır. Bu işlem, sosyal devlet ilkesinin gereği olmaktadır.

5434 e tabi olanlar için:

2008 yılı Ekim ayından önce memur olanlar ile hak sahiplerine bağlanacak olan en az aylık ödenmesi sisteminin yasal dayanağı 5434 sayılı Kanun ek madde 19 hükmü bulunur. Bu hükme göre;

Sosyal Güvenlik Kurumunca bağlanacak emekli, adi malullük ve vazife malullüğü aylıklarının alt sınırı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 43 üncü maddesinde bulunan gösterge tablosunun 14. derecesinin 2. kademesi üzerinden 30 fiili hizmet yılı için hesaplanacak emekli aylığı tutarı olmaktadır.

Ayrıca, Dul ve yetimlere ödenecek aylıklarda da memurun kendisi için yukarıda yapılan hesaplama sonucu bulunan tutarın;

- Dul ve yetim sayısı 3 ve daha fazla ise tamamından,

- Dul ve yetim sayısı 2 kişi ise %90'ından,

- Dul ve yetim sayısı l kişi ise %80'inden az olamaz.

Ayrıca, belirlenen bu tutar içerisinde 5454 sayılı Kanun gereği, % 4 oranında ek ödeme katkısı da eklenmektedir. Bu ek ödeme daha önce vergi iadesi yerine geçen yeni bir sistemdir.

Bugün için; Memurun kendisine yukarıda belirtilen sistem dahilinde 2021 birinci yarı yıl için uygulanan işlemlerde 3020 TL tutarında en az emekli/malullük aylığı bağlanacaktır.

Örnek olarak;

20 yıllık hizmeti olan, derecesi, kademesi de 4. Derece 1. Kademede olan bir memurun emekli olduğunda kendi durumu ile yapılan hesaplamada aylık tutarı 2672 TL. olsun, ancak kişiye ödenecek olan emekli aylığı tutarı en az aylık ödeme sistemi uygulandığında 3020 TL olacaktır.

25 yıllık hizmeti olan, yine derecesi, kademesi de 5. Derece 6. Kademede olan bir memurun emekli olduğunda kendi durumu ile yapılan hesaplamada aylık tutarı 2784 TL. olsun, ancak kişiye ödenecek olan emekli aylığı tutarı en az aylık ödeme sistemi uygulandığında 3020 TL olacaktır.

2021 birinci yarı yılı memur maaş katsayıları esas alındığında;

Emeklinin kendisine veya hak sahibinin 3 kişi olması halinde ödenecek olan en az aylık tutarı 3020 TL. dir.

Şayet;

Hak sahibi 2 kişi olursa bu tutar 2719 TL. olur, hak sahibi 1 Kişi olduğunda da 2417 TL. olur.

5510 a tabi olanlar için:

2008 yılı Ekim ayından sonra ilk defa memur olanlar ile hak sahiplerine bağlanacak olan en az aylık ödenmesi sisteminin yasal dayanağı 5510 sayılı Kanunun 55. Maddesinde belirlenmiştir.

5434 e göre, derece, kademe, ek gösterge vb. unsurlar hesaplamada esas alınırken 5510 sayılı Kanunda memurun çalıştığı dönemlerdeki prime esas kazançların alt sınırları dikkate alınır ve memurun emekli olmasını istediği veya memurun ölümünün gerçekleştiği yıla ait Ocak ayı itibariyle Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenen ortalama aylık kazancın % 35 inden, hak sahibi eş veya çocuğunun bulunması halinde ise % 40 ından az olmamaktadır. Şayet hak sahibi bir kişi olması halinde ise bu belirleme sonucu ortaya çıkan alt sınır aylığının % 80 inden, iki kişi olması halinde ise % 90 ından az olmamaktadır.

Ancak, bu belirleme tamamıyla kazançlar esas alınarak yapıldığından, 5434 e göre yapılan kıyaslama şekli yapılmamaktadır. 5434 e göre yapılan hesaplama sistemi her durumda 5510 a göre yapılan hesaplama sisteminden yüksek olmaktadır.

Ayrıca, emekli veya hak sahibi olarak aylık almakta olanlara her yıl 2 defa bayram ikramiyesi olarak verilen tutarlar da bu aylıklar dışında ayrıca ödenmektedir.

Yine, 2019 yılında 5510 sayılı Kanuna eklenen Ek Madde 19 hükmü; "Bu Kanun veya bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerine göre malullük ve yaşlılık sigortasından ödenen aylıklar ve aylıklar ile birlikte her ay itibarıyla yapılan ödemeler toplamı dosya bazında, 8/2/2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunun 1 inci maddesi uyarınca yapılacak ek ödeme dahil 1.500 Türk lirasından az olamaz. Ölüm sigortasından yapılan ödemeler toplamı ise bu tutarın hak sahiplerinin hisseleri oranı esas alınarak tespit olunacak tutarından az olamaz. Bu Kanun kapsamında hesaplanan aylıklar, bu madde ile belirlenen tutardan düşükse aradaki fark Hazineden tahsil edilir. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmi aylıklar için bu madde hükümleri uygulanmaz." Şeklinde olup, hesaplamalar sonucu 1500 TL. nin altında bir aylık hesabı yapıldığında, bu tutarlar 1500 TL. olarak ödenecektir.

5434 ve 5510 a göre emekli aylığı hesaplanma sistemi:

Sitemize zaman zaman yapılan müracaatlarda 5510 a tabi memurların aylık ve emekli ikramiye tutarları istenilmekte ve bu konuda hesaplamaların yapılması istenilmektedir.

Ancak bilinmesi gereken husus şudur:

5510 a tabi memurlar için sitemizde net bir hesaplama yapılması mümkün olmamaktadır. Zira, 5510 a tabi memurların yaşlılık aylığı, engellilikten dolayı yaşlılık aylığı, malullük aylığı gibi yapılacak hesaplamalarda memurun tüm çalışma hayatı süresince SGK prime esas kazançları, ortalama aylık kazançları, güncelleme katsayısı vb. gibi bilinmesi gereken verilere ihtiyaç olmakta, bunun ise tarafımızca veya ziyaretçilerimizce bilinmesi mümkün olmadığından (özellikle prime esas kazançları) bu konularda bir hesaplama yapmamız da mümkün olmamaktadır. Tahmini bir hesaplama yapılması da zaten net bir bilgiyi içermeyecek ve yanıltıcı bilgi ve hesaplamalara yol açabilecektir. Esasen, kişilerin çalışma hayatları içerisindeki toplam kazançları da farklı olabilmektedir. Bu nedenle de kişi bazında bir hesaplama yapılması da mümkün olamamaktadır. SGK prime esas kazançların SGK sistemlerinde olduğu bilindiğinden aylık konusunda net bilginin de SGK tarafından öğrenilmesi gerektiğini belirtebiliriz.

Ancak, özetle şunu belirtmek isteriz. Her durumda 5510 a tabi memurların görev aylıklarının tamamı prime esas kazançlarda dikkate alınmış olsa da 5510 sistemindeki emekli aylığı bağlanması hesabının 5434 sistemindeki emekli aylığı bağlanması hesabıyla kıyaslanmaz. Şöyle ki; 5434 e tabi aylık hesabında tüm çalışma süresindeki primlerin ortalamasının etkisi yoktur, memurluk süresi içerisinde bulunduğu ve en yüksek aylık bağlamaya imkan veren konumu esas alınmaktadır. 5510 da ise bunun tamamıyla aksine tüm çalışma süresi içerisinde almış olduğu görev aylıkları ve prime esas kazanç tutarları memurun emekli aylığını belirlemede büyük etkendir. Yüksek maaş alınma ile düşük maaş alınma bağlanacak olan aylığı etkilemektedir. Bu bakımdan 5510 a tabi olanların prime esas kazançları ne kadar yüksekse o kadar yüksek, ne kadar az ise o kadar da az emekli aylığı alması kaçınılmaz olmaktadır.

5510 a göre aylık bağlama sistemi hakkında bilgiler:

5510 a göre Aylık bağlanma sisteminde; 2008 yılı Ekim ayından önce işçi, esnaf gibi hizmeti olup da 2008 yılı Ekim ayından sonra 5510 a tabi memur olarak göreve başlayanların aylık hesaplarında karma sistem uygulanarak aylık hesabı yapılır.

İlk defa 2008 yılı Ekim ayından sonra işçi, esnaf veya memur olarak başlayanlarda ise tamamıyla 5510 da bulunan sistem uygulanarak aylık hesaplanır.

5510 sistemine göre memurun çalışma yıllarına ait SGK prime esas kazançları emekli oldukları yıl esas alınarak güncellenme katsayısı uygulanarak güncellenir.

Yani yeni sistemde Emekli aylığı tutarının ortaya çıkması ORTALAMA AYLIK KAZANÇ X AYLIK BAĞLAMA ORANI formülü ile bulunur.

Güncelleme katsayısı; her yılın Aralık ayı TÜİK tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının, yani TÜFE nin % 100 ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızının % 30 unun toplamına 1 (BİR) tam sayısının ilave edilmesi sonucu bulunur.

Formüldeki Ortalama Aylık Kazanç içeriği de şöyledir; Memurun emekli aylığının bağlanmasını talep ettiği yıl ve bir önceki yıl hariç olmak üzere, her yıla ait SGK prime esas kazançlarının kazancın ait olduğu yıldan sonra ve memurun emekli talep tarihine kadar geçen hır yılın güncelleme katsayısı ile artırılarak güncellenmesi sonucu bulunur. Ve bulunan bu tutara emeklilik talep yılı ve bir önceki yılın prime esas kazançları da dahil edilerek güncellenen kazançların toplamı esas alınır. Toplam kazançlardan memurun çalışma süresi içerisindeki toplam prim ödeme gün sayısına bölünür ve Ortalama Günlük Kazanç bulunur. Ortalama günlük kazancın 30 katı alınarak da ortalama aylık kazancı bulunur, yani ortalama aylık kazancın bulunması Ortalama günlük kazanç x 30 formülüdür.

Yine formüldeki Aylık Bağlama Oranının içeriği de şöyledir; Memurun SGK primleri yatırılmak suretiyle geçen prim ödeme gün sayılarının her 360 günü, yani her yılı için % 2 olarak uygulanır.

2008 sonrası ilk defa çalışma hayatına başlayanlar için Malüllük aylığının hesaplanması sistemi 5510/Madde 27 hükmünde açıklanmıştır.

Bu hükme göre;

- Malüllük aylığı; prim gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden,

- 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden,

Ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutar malullük aylığı tutarı olmaktadır. Buradaki ortalama aylık kazanç, memurun her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katı olmaktadır.

Aylık bağlama oranı da, memurun malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanmakta ve bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınmaktadır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçememektedir.

Ayrıca, çalışma gücü kaybı oranlarına göre aylığa hak kazanan memurlar için de hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, % 50'yi geçmemek üzere tespit edilen oran olmaktadır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenmektedir.

2008 sonrası ilk defa çalışma hayatına başlayanlar için Yaşlılık aylığının hesaplanması sistemi de 5510/Madde 29 hükmünde açıklanmıştır.

Bu hükme göre yine aynı şekilde; Ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutar malullük aylığı tutarı olmaktadır. Buradaki ortalama aylık kazanç, memurun her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katı olmaktadır.

Aylık bağlama oranı da, memurun malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanmakta ve bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınmaktadır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçememektedir.

Ayrıca, çalışma gücü kaybı oranlarına göre aylığa hak kazanan memurlar için de hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, % 50'yi geçmemek üzere tespit edilen oran olmaktadır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenmektedir.

2008 öncesi işçilik, esnaflık gibi hizmetleri olup da 2008 sonrası ilk defa memurluğa başlayanlar için Yaşlılık aylığının hesaplanması sistemi de 5510/geçici madde 2 hükmünde açıklanmıştır.

Bu hükme göre de;

Memurun 2008 yılı Ekim ayına kadar geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına veya fiili hizmet süresine ait aylık; 2008 yılı Ekim ayından önceki kanun hükümlerine göre, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı veya fiili hizmet süresi üzerinden, 2008 yılı Ekim ayı itibarıyla hesaplanacak aylığının 2008 yılı Ekim ayına kadarki prim ödeme gün sayısı veya fiili hizmet süresi ile orantılı bölümü, aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak hesaplanır. Ve memurun 2008 yılı Ekim ayından sonra geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına ait aylığı, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı yukarıda belirttiğimiz 5510/29 uncu madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığın da 2008 yılı Ekim ayından sonraki prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır. Ancak, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen ve Kanunun yürürlük tarihinden önceki prim gün sayısını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için % 3 oranı esas alınmaktadır. Sonuçta bu durumda olanların aylıkları yukarıda açıklandığı gibi hesaplanan kısmi aylıkların toplamından oluşur.