İyi görmeyen çocuk yaramaz olur

Çocuklarda çok sık göz kırpma, sulanma, kızarma, dışarı çıktığında gözünü kapatma, gözlerinin iyi görmediğinin belirtisi

Göz tembelliği, şaşılık, miyop, hipermetrop ve astigmat çocuklarda en sık görülen göz sorunları. Bazı göz kusurları ise daha anne karnındayken başlıyor. Erken teşhis edilenler büyük oranda çözülüyor, ancak ihmal edilen göz sorunları görme kaybına yol açıyor. Yapılan bir araştırma okulda başarısız olan çocukların yüzde 70'inde göz rahatsızlıkları olduğunu gösteriyor.

Özellikle Türkiye'de aileler bebeklerine, çocuklarına kıyamadığı için küçük yaşta ameliyatlara sıcak bakmıyor. Sorun henüz başlangıç aşamasındayken uygulanacak tedavi veya ameliyatla çözülebilecekken gecikme nedeniyle sorun çözülemiyor ve çocuğun bütün hayatını etkiliyor. Dünya Göz Hastanesi Medikal Direktörü Prof. Dr. Hayatî Tolun, bebek ve çocuklardaki göz sorunlarını anlatırken, bebeklerin kataraktlı doğabileceğini söylüyor. İki kilonun altında doğan bebeklerde retina gelişiminin anne karnında tamamlanmadığı için, gelişimin doğumdan sonra devam ettiğini anlatan Tolun, göz gelişiminde sorun olması durumunda bebeklerin çok az görerek dünyaya geldiğini, tedavilerinin kısa sürede yapılması gerektiğini belirtiyor. Tolun, çocuklarda sıklıkla görülen göz sorunlarıyla ilgili sorularımızı yanıtladı.

Sağlıklı gözlere sahip olmanın şartları var mı?

Üç temel şarttan söz edilebilir:

Her iki göz tam (yüzde 100) görmeli.

Gözler birbirine paralel olmalı.

Üç boyutlu görme (derinlik hissi) olmalı.

Çocukların sağlıklı gözlere sahip erişkin bireyler olması için tedavinin çocuklukta tamamlanması gereklidir.

Doğuştan ortaya çıkabilecek göz sorunları nelerdir?

Bebek gözü, erişkin gözüne yakın ama tam da gelişmemiştir. Gözümüzün görme ve hareket merkezi beynin arkasındadır. Bu merkezlerden çıkan sinirler bütün beyni dolaşarak göz sinirinde ve göz kaslarında sonlanıyor ve böylece hem görme hem de hareket yeteneğini kazanıyoruz. Gözler fotoğraf makinesi gibidir. Retina tabakası görüntüyü alıyor fakat görülenlerin algılanması için görüntünün beyindeki merkeze ulaşıp değerlendirilmesi gerekiyor. Eğer beyinde bu fonksiyon yoksa hiçbir işe yaramıyor. Kişi gördüğünü algılayamıyor.

Bebeklerde de göz tansiyonu olur

Göz hareketleri bozuk olursa görme kalitesinde sorun oluyor, derinlik görme yeteneği gelişmiyor veya bozuk oluyor. Göz sağlığının tam olabilmesi için bu İki yönün mükemmel uyum kazanması gerekiyor. Doğuştan ortaya çıkabilen hastalıklardan biri göz tansiyonu olabilir. Bebeklerin gözlerini koruyan sert tabaka daha yumuşak olduğu için basınca dayanıklı değil. Göz içindeki basınç (doğumsal bir anomali olabilir) nedeniyle gözler gittikçe büyür. Doğumdan hemen sonra görülür. Doğuştan katarakt ve doğuştan göz tansiyonunun doğumdan kısa süre sonra tedavi edilmesi gerekir. Kataraktın ameliyattan başka tedavisi yok.

Neden ameliyat?

Çünkü görüntü retinaya gelemediği için beyindeki görme merkezi görüntü algılamayınca işlev yapamıyor. Bir organ çalışmadığında yaşamını yitirir. Eğer beyindeki hücreler gelen uyarıyı almıyorsa bir süre sonra fonksiyonunu yitirir; yeşil yaprak kurumuş yaprağa döner. Bunu yeniden yeşertmek mümkün değil. Bir-iki yaşında ameliyat olsa bile görme yetisini çok az kazanır. Türk milleti çok duygusal bebeklerine kıyamıyor, ameliyat ettirmek istemiyor. Doktor doktor geziyorlar o zaman da süre geçmiş oluyor. Bazen hastalar o kadar çok dolaşıyorlar ki çocuğun yüzde 100 görme şansı varken yüzde 20'ye düşüyor. Doğumsal kataraktlar da hemen tedavi edilmeli.

Doğumdan sonra bebekler kontrol ediliyor. O zaman bu rahatsızlıkları erken yakalama şansımız var...

Çocuk doktorları göze fener tutup gözde beyazlık var mı diye bakarlar. İlk muayenede gözden kaçabilir veya doğumdan 15-20 gün sonra da ortaya çıkabilir. Beyazlık genelde ailelerin dikkatini çektiği için farkedilir. Doğuştan göz tansiyonunu aileler algılamıyor. Hatta genellikle bebeklerinin gözleri kocaman diye seviniyorlar.

Doğuştan veya doğumdan hemen sonra görülen sorunların nedenleri neler olabilir?

Kataraktın nedeni annenin hamilelikte geçirdiği sorunlar, enfeksiyonlar olabilir. Göz tansiyonu, gözün kendi yapısındaki anatomik bozukluktan kaynaklanabilir. Ayrıca görme bozukluğuyla da doğabilir çocuklar.

Bebeklerde konuşma oluncaya kadar anlaşılmıyor, bazen konuşmaya başlayınca bile anlaşılmıyor gözde sorun olduğu. Bunların tespiti için erken farketmek önemli. Gözlük kullanımıyla retina ve beynin ilgili kısmının faaliyetlerini sürdürmesi sağlanır. Bunun için ideal muayene yaşı 1'dir. Bu yaşta muayene olur çocuk. Sorun yoksa gözün gelişiminin bittiği iki yaşında muayenenin tekrarlanması gerekir. Ailede gözlük kullanımı varsa çocuklarda da olabilir, çünkü genetik faktör söz konusudur. Göz kusurları her zaman doğuştan olmaz. Genetik yatkınlık varsa daha sonra da başlayabilir.

Doğuştan göz kusurlarında belirtiler nelerdir?

Çok sık göz kırpma, sulanma, kızarma, dışarı çıktığı zaman bir gözünü kapatma gibi, Göz kapama sorunu varsa genelde az gören göz kapatılır ki böylece karışık görüntüyü yok etmek için yapılır, bu çocuğun o gözünün iyi görmediğinin belirtisidir. Bu gibi sorunlar ailelere uyarı olmalı. Aileler çocuklarının televizyona çok yakın baktığından şikâyet ederler. Bu, genelde çocukların olayın içinde olma hevesinden kaynaklanıyor. Tabii göz sorunu da olabilir. 3-5 yaşından sonra da göz bozulabilir. Gözlük fobisi var ülkemizde. Gözlük takmalı deyince aileler üzülüyor. Aileler ne zaman çıkarılacağını hep sorarlar. Oysa gözlük gereklidir.

Okul çağı çocuklarda sıklıkla rastlanan göz rahatsızlıkları neler?

Genellikle hipermetrop, astigmat, göz tembeliği ve miyopiyle karşılaşıyoruz. Bunların yan etkileri olarak kızarıklık, sulanma ve arpacık sık görülür. Çocuk okula başladığında birtakım sorunlar yaşar. Örneğin okula gider, geldiğinde gözleri kızarmıştır. Başının ağrıdığını söyler. Yazı yazarken çok eğilebilir veya kafasını yan tutup iyi gören gözünü öne getirebilir. Yazıları bozuk olur, gözde sulanma olur ve çok çabuk sıkılırlar.

Yapılan bir araştırmada başarısız çocukların yüzde 70'inde göz bozuklukları saptanmış. Çocuk rahatsız oluyor, sıkılıyor ve bunun gözden kaynaklandığını bilmiyor. Derse konsantre olamıyor, sıkılıyor. Çok sık arpacık çıkabiliyor gözde. Gözün dili yok, belirtilerle rahatsızlıklarını gösteriyor. Çocuklar iyi görüyorsa bu iki gözünün iyi gördüğü anlamına gelmez. Zor ders çalışan çocuklar mutlaka göz muayenesinden geçirilmeli. Görme eksikliği olunca çocuk yaramaz da olur, çünkü rahatsızlığı vardır. Aile, ?Çocuk hiperaktif gözlük kullanmaz' diye yaklaşmamalı. Çocuk gözlük takıp etrafı görünce rahatlıyor. Çocuklar kaprissiz bu konuda.

Öğretmenler göz rahatsızlığı olan çocuğuı tanıyabilir mi?

Öyle çocuklar var ki dersi dinlemiyor, etrafla ilgileniyor. Çünkü öğretmenin tahtaya yazdığı şey iki dakika sonra bulanıyor. Görmediği şeye bakmıyor çocuk. Bunlar öğretmenin dikkatini çekmeli. Görmede bozukluk varsa bu, basit bir göz muayenesiyle belirlenebilir. Hayati önem taşıyan bir durum bu.

Nasıl ki her ay ya da üç ayda bir bebeği doktora götürüyorsak hiç olmazsa bir yaşında, iki yaşında, dört yaşında gibi aralıklarla göz doktoruna götürmeliyiz çocukları. Çocuğun gözlük kullanıp kullanmayacağı genellikle 5 yaşında belli olur.

Çocuklardaki görme kusurlarını gidermek mümkün mü?

Küçük çocuklarda numaralar sık değişebiliyor. Göz de minik minik büyüyor. Her harekette gözdeki numaralar değişebiliyor. Lazerle tedavi mümkün ancak 18 yaşını bitirmesi gerekiyor. Bazen aileler ?numara ilerliyor' diye telaşlanıyorlar ve önlem almak istiyorlar. Fakat gözden kaçırdıkları nokta değişim gözün kendi yapısından kaynaklanıyor ilerleyecekse o zaten ilerler ve durduramazsınız. Olacağı önleyecek teknik yok.

Gözlük dışında çocuklarda başka seçenek var mı?

Genelde pek yok. Bir göz 12 numara bir göz 0.25 olabilir. Bu çocuk, gözlük kullanamaz o zaman yürüyemez. Bu çocuklara kontak lens veriyoruz. Örneğin doğumsal katarakt tespit edildi ve çocuk ameliyat edildi. Bir gözünde lens kullanması gerekir. Her gün çıkarılıp takılanların yanı sıra üç günlük olanlar da var. Kontak lensleri okul çocuklarına tavsiye etmiyoruz. Enfeksiyon riski çok yüksek oluyor ve göz kaybına kadar gidebilen sorunlar gelişebiliyor.

?Miyop çocuk bol ışıkta çalışmalı'

Çocukların göz sağlığını koruyabilmek mümkün mü?

Göz kusurları organın büyümesine bağlı olduğu için dışardan yapabilecek bir şey yok. Bir tek dışardan etki olduğu bilinen hastalık miyopidir. Çok ışık, büyümenin artmasını engeler. Eğer çocuk miyopsa odada, masada bol ışıklı ortamda çalışmalı. Göz tembelliğinin tedavisi en geç beş yaşına kadar yapılmalı. Göz tembelliğinde de gözlük kullandırırız. İyi gören gözü kapatıp diğerini çalıştırırız. Hastane ortamında yaptığımız görme artırmaya ve üç boyutlu görmeye yönelik egzersizler de var. Bu yöntemler ?ortoptik tedavi' deniliyor.

Eğer çocuk gözlük kullanmak istemezse ne yapmak gerekir?

Gözlük rahat olmalı. Aksi halde çocuk takmayabilir. Ona en iyi markayı, en güzel gözlüğü almanız önemli değil. Numara doğru tespit edilmiş olmalı. Çocukların yüzde 99'u gözlük konusunda kapris yapmaz, çünkü gözlükle rahat ederler. Bazen anneleri çocuklarının gözleri dinlensin diye gözlüğünü çıkarır. Annenin amacı çocuğun gözlerini dinlendirmektir, oysa böyle onu daha fazla yorduğunu bilmezler. Gözlük ihtiyacı olan bir çocuğun gözü ancak gözlükle dinlenebilir.

Şaşılık tedavisi çok gecikmemeli

Gözlerin paralel duruş pozisyonunun bozulmasına ?şaşılık' denir. Gözler burun köküne doğru veya dış tarafa kayabileceği gibi yukarı veya aşağı pozisyonlara da kayabilir.

Doğumdan iki-üç ay sonra dengeyi ancak bulabiliyor gözler. Beyindeki merkezler tam fonksiyon kapasitelerine ulaşamadıkları için koordinasyonsuz göz hareketleri olabiliyor. Gözlerden biri bir tarafa bakarken diğeri öbür tarafa bakabiliyor. Değişik zamanlarda içe, dışa, yukarı olabilir bu hareketler. Üç ay sonra gözler paralellik kazanmazsa tedaviye başlanmalı. Retinanın algılama noktası, yani görme merkezindeki hücreler görüntü almadığı için hayatiyetini kaybediyor, beyindeki ileti algılama merkezi hücreleri iş yapmaz hale geliyor. Ömür boyu kalıcı göz tembelliği olabiliyor. Yüzde 5-80 kalıcı olabiliyor. Tedavi için iki yaşına kadar vakit var. Ama illa iki yaşını beklemek gerekmiyor.

Gizli şaşılık

Gözlerden biri kapatılınca ortaya çıkan şaşılığa, ?gizli şaşılık' deniyor. Türkiye'de gizli kayma oldukça sık görülüyor. Hasta genelde bunun farkında olmuyor ve gözlerde yorgunluk hissi, kızarıklık, ağrı, kuruluk hissi, baş ağrısı şikâyetleri görülüyor. Hasta, özellikle yakın okuma sonrasında baş ağrısından şikâyet edebilir. Gizli şaşılık, gözlük ve ortoptik (aletlerle) egzersizlerle tedavi edilebilyor.

Şaşılığın nedenleri

Kas felçlerine bağlı oluşan şaşılıklarda felce neden olan bir durum söz konusu. Yüksek tansiyon, şeker hastalığı, damar hastalığı olanlarda, çarpma ve kazalara bağlı olarak oluşabilir. Kas felçlerine bağlı olmadan oluşan şaşılıkların birçok nedeni olabilir. Yüksek hipermetropi, miyopi ve astigmatizma bebekte her iki gözde veya tek gözde kaymaya neden olur. Gebelikte geçirilen hastalıklar, zor doğum, erken ve düşük kilolu doğum, bebekte görme problemlerine ve buna bağlı şaşılığa neden olabilir. Ailesel yatkınlık da şaşılıkta etkili. Ateşli bir hastalık veya yüksekten düşme sonrası da şaşılık oluşabilir. Merkezi sinir sistemini ilgilendiren bazı hastalıklar şaşılıkla ortaya çıkabilir. Bazı tümörler de sadece gözde kaymayla kendini gösterir.

Kişisel tedavi olanağı

Şaşılığın tedavisinde amaç hem görme kalitesinin korunması hem de estetik görünümün düzeltilmesidir. Şaşılık tedavisi kişiden kişiye farklılık gösteriyor. Bazı durumlarda gözlükle tedavi oldukça başarılı sonuçlar veriyor. Çocuk gözlüğü takınca şaşılığı düzeliyor. Yaş ilerledikçe kaymayı kontrol edebilme özelliği de kazanabilir ve gözlüğü çıkardığında da artık gözü kaymaz. Bazen gözlük tedavisinin yanı sıra hasta ortoptik tedavi ve egzersiz programlarına da alınabilir.

Gözlük ve egzersizle düzelmeyen şaşılıklar, doğumsal şaşılıklar ise cerrahi girişimlerle tedavi edilebiliyor. Göz ameliyatı genelde insanları korkutur ancak şaşılık ameliyatı iki-üç kasın yer değiştirerek, kayma ölçümlere göre düzeltilebiliyor. Genel anestezi altında yapılan operasyon sonrası gözün kapatılması gerekmeyebilir. Ameliyat sonrasında ağrı görülmez ancak batma hissi olabilir. Ameliyattan en fazla bir hafta sonra çocuklar okullarına, erişkinler ise işlerine dönebilir. Gözlerdeki kızarıklık üç hafta sürebilir.

Gözde kaşıntı ve kızarma hastalık belirtisi

Gözlerde sık görülen sulanma, kuruluk, yanma, kızarma hastalık olmasa da bazen bir hastalığın belirtisi olabilir. Tuzla Devlet Hastanesi'nden Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Turgut Türkan, sık sorulan sorulara yanıt verdi.

Gözyaşı ne işe yarar?

Gözyaşı, korneanın beslenmesinde, korunmasında, yüzeyinin düzgünlük ve kayganlığında önemli bir role sahiptir.

Göz kuruluğu nedir?

Gözyaşının yetersiz salgılanmasına ve kalitesinin bozulmasına bağlı olarak gözde görülen belirtilerdir.

Belirtileri nelerdir?

Batma, yabancı cisim hissi, yanma gibi belirtiler yanında sulanma da göz kuruluğunun bir belirtisi olabilir. Bu şikâyetler nemsiz ortamlarda, rüzgârda, sıcakta, klimalı ve dumanlı ortamlarda ve göz yoğun şekilde yorulduğunda (okuma, bilgisayarda çalışma) artar.

Nedenleri neledir?

Romatizmal Hastalıklar: Sjögren Sendromu, Romatoid Artrit.

Gözkapaklarının yapısını bozan hastalıklar: Trahom, Stevens-Johnson Sendromu, Pemfigus, travma, yanık...

Vitamin A Eksikliği

İlaçlar: Doğum kontrol hapları.

Göz kuruluğunda bazen hiçbir sebep bulunamayabilir. Yaşla birlikte gözyaşı salgısı azaldığından özellikle menapozdan sonra göz kuruluğu görülebilir.

Nasıl tedavi edilir?

Hafif vakâlarda göz damlaları ve jel ilaçlar yeterli olurken ciddi hastalarda gözyaşı kanalı girişlerinin çeşitli yöntemlerle tıkanması gerekebilir. Nemsiz, sıcak, dumanlı ortamlardan kaçınılmalı.

Gözler neden sulanır?

Sulanma göz hastalıklarında sık rastlanan bir belirti. Rüzgârlı, tozlu ortamlar, ağlama-gülme sırasında, yoğun yakın çalışmada sulanma normal kabul edilebilir.

Hangi sulanma hastalık belirtisi?

Uzun sürüyorsa,

Beraberinde kızarıklık, batma, görme azlığı gibi şikâyetler varsa ,

Bebek ve küçük çocuklarda uzun süre devam ediyorsa hastalık belirtisi olabilir.

Hangi hastalıklarda sulanma görülebilir?

Gözyaşı kanalı tıkanıklığında,

Gözde yabancı cisim varlığında,

Konjunktiva ve kornea enfeksiyonlarında,

Alerjik hastalıklarda,

Kontakt lens ile ilgili sorunlarda,

Göz kuruluğunda,

Gözkapağı hastalıklarında,

Doğuştan göz tansiyonu olan küçük bebeklerde görülebilir.

Peki ya kaşıntı? Hangi hastalıklarda görülüyor?

Alerjik hastalıklarda,

Göz kuruluğunda,

Gözkapağı hastalıklarında.

Yanma hangi hastalıkların belirtisi olabilir?

Alerjik hastalıklarda,

Konjunktiva, kornea ve skleranın tüm enfeksiyonlarında,

Göz kuruluğunda,

Gözkapağı hastalıklarında.

Kızarma da hastalık belirtisi mi?

Günlük hayatta sık başımıza gelen ve göz hastalıklarında da sık görülen bir belirtidir. Uykusuzluk ve yoğun yakın çalışma sonrasındaki kızarıklıklar normal kabul edilebilir. Kızarıklık,

Gözde yabancı cisim varlığı,

Konjunktiva, kornea ve skleranın tüm enfeksiyonları,

Alerjik hastalıklar,

Kontakt lensle ilgili sorunlar,

Göz kuruluğunun belirtisi olabilir.