Emekli veya görevde iken vefat eden memurların eş ve çocuklarının sosyal güvenliği nasıl sağlanmaktadır?

Memurun vefatı halinde kimlere ve hangi oranlar üzerinden dul ve yetim aylıkları ödeneceği hususu çok sorulan sorulardan bir tanesidir. Diğer taraftan 5434 sayılı Kanunda dul ve yetim aylığı olarak yapılan tanımlama, 5510 sayılı kanunda ölüm aylığı olarak geçmektedir. Yazımızda, hak sahipliği şartları, hak sahipliği aylık oranları, ölüm yardımı vb. gibi hak sahiplerinin sosyal güvenlik kapsamındaki haklarını izah etmekteyiz.

Soru : Annem ve Babam memur idi ve depremde vefat etti. Bu durumda;

1- Babamdan bana kalan haklarım nelerdir?

2- Ölüm yardımı için nereye başvurmalıyım?

3- Emekli ikramiyesi için şartlar nelerdir, nereye başvurmalıyım?

4- Emekli maaşı için şartlar nelerdir, nereye başvurmalıyım?

Detaylar/Değerlendirmeler:

Memurlardan 1 Ekim 2008 tarihinden önce göreve başlamış olanlar 5434, bu tarihten sonra ilk defa memurluk görevine başlamış olanlar ise 5510 sayılı Kanuna tabi olurlar. Dolayısıyla da hak sahipleri de ilgili kanunlara göre işlem görürler.

A) HAK SAHİPLİĞİ AYLIĞI BAĞLANMASI İÇİN GEREKLİ OLAN HİZMET YILI

Vefat etmiş memurun hizmet süresinin en az 5 tam yıl olması gerekmektedir. Bu süre 2008 yılına kadar 10 tam yıl iken 2008 yılında 5510 sayılı Kanunla bu süre 5 yıla indirilmiştir.

Ayrıca, deprem nedeniyle vefat edenlerin hak sahiplerinin sosyal güvenliklerinin sağlanması açısından bugüne kadar;

- 17 Ağustos 1999 tarihinde ve daha sonraki tarihlerde meydana gelmiş olan depremler nedeniyle malul kalanlara veya ölenlerin hak sahiplerine aylık bağlanmasında 12 ay hizmet yeterli sayılmış (4447 SK/Geçici Madde 5),

- Daha sonra 2011 yıllarında meydana gelen depremler nedeniyle aynı şekilde kanun düzenlemesi yer almış, ancak hizmet süresi bu sefer 1 ay yeterli görülmüştür (5510 SK/Geçici Madde 37).

Bu nedenle, bugün için hak sahipliği aylığı için 5 tam hizmet yılı aranmakta olduğundan, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremde vefat edenlerin hak sahipleri için 1 gün dahi hizmetin yeterli olmasını sağlayacak (Esasında, bir tarih belirtilmeksizin doğal afetler kapsamında kalıcı ve sürekliliği olan bir düzenlemenin) bir yasal düzenlemenin yapılmasında fayda olacağını değerlendirmekteyiz.

B) HAK SAHİPLİĞİ OLMA ŞARTLARI

Hak sahipliği olma şartları 5434 ve 5510'a göre bazı hallerde farklılık göstermektedir.

5434 kuralları uygulananlar için hak sahipliği şartları:

2008 yılı Ekim ayından önce Devlet memurluğu hizmetleri olanlar (yedek subay, vekil öğretmenlik, fahri imamlık gibi hizmetleri olanlar dahil) bütün hükümleri ile 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu kapsamında işlem görürler.

5434 sayılı Kanun şartlarına göre; Eşler dul olarak, çocuklar ile anne ve baba da yetim kapsamında olmaktadırlar.

Eşlere aylık bağlanmasında sadece tek bir şart vardır, o da eşin dul olması halidir. Çalışıp çalışmadığı, emekli olup olmadığı, aylık veya gelir alıp almadığına bakılmaz.

Çocuklarda, erkek ve kız çocuk olarak şartlar değişmektedir.

Erkek çocuklar, 18 yaşına kadar şartsız, orta öğrenimde 20, yükseköğrenimde 25 yaşına kadar şartsız aylık alabilmektedirler.

Kız çocuklar, aynı şartlara tabi olmakla birlikte, öğrenim görmese dahi sadece evlenmediği sürece ve Devlet memuru olmadığı sürece yetim aylığını sürekli olarak alabilmektedir. Ancak, evlenir veya Devlet memuru olursa aylıkları kesilmektedir.

Kız ve erkek çocuklar sadece öğrenimleri süresince sigortalı olarak çalışsalar dahi yetim aylıkları kesilmez, ödenmeye devam eder.

Anne ve babalar; anne için dul ve muhtaç olması halinde aylık bağlanmaktadır. Baba için ise muhtaç ve malul olma şartına bakılır. Baba şayet 65 yaşından büyük ise sadece muhtaç olması şartı aranmaktadır.

Not olarak: 5434 e tabi vefat eden memurun hizmeti şayet 5 ila 10 yıl arasında ise özellikle kız çocuklardaki şart farklı olmaktadır. Bu hizmete göre 5510 şartlarında aylık bağlandığından kız çocukların da öğrenimleri süresinde çalışma hariç sadece memur olarak değil, sigortalı olarak çalışması halinde de aylık bağlanmamaktadır.

5510 kuralları uygulananlar için hak sahipliği şartları:

5510 sayılı Kanundaki şartlar, 2008 yılı Ekim ayından sonra ilk defa memurluk hizmetine başlamış olan memurlar içindir.

5510 sayılı Kanun şartlarına göre de; Eşler, çocuklar, anne ve baba dul ve yetim kapsamında olmaktadırlar. Yani hak sahipleri olurlar.

Eşlerde aylık bağlanmasında sadece dul olması yeterli olmaktadır.

Kız veya Erkek çocuklar:

Kız ve erkek çocuklar 18 yaşını dolduruncaya kadar hiçbir şart aranmaz. Lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde ise 25 yaşını dolduruncaya kadar aylık alabilirler.

Kız ve erkek çocuklar sadece öğrenimleri süresince sigortalı olarak çalışsalar dahi yetim aylıkları kesilmez, ödenmeye devam eder.

Ayrıca, kız çocukların evli olmadıkları sürece aylık alma hakları devam eder. Erkek çocukların ise öğrenimleri bittikten sonra aylık alma hakları da biter.

Anne ve babalar; hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartıyla aylık bağlanır, anne ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde artan hisseye bakılmaz.

C) HAK SAHİPLİĞİ AYLIK BAĞLAMA ORANLARI

Vefat eden memurun EŞ VE ÇOCUKLARI için hak sahipliği tablosu:

5434 e tabi olanlar:

2) 5434 sayılı Kanun Madde 94 kurallarına göre hem anneden hem babadan aynı anda yetim aylığı alınması mümkün olmamakta, yüksek olan tercih edilmektedir. Ancak, emekli ikramiyesi ödemelerini her ikisinden de alınması mümkün olabilmektedir.

5510 sayılı Kanun Madde 54 kurallarına göre, anne ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısının ödenmesi mümkün olabilmektedir. Burada da emekli ikramiyesi ödemelerini her ikisinden de alınması mümkün olabilmektedir.

D) ÖLÜM YARDIMI

- Ölüm yardımı adı altında yapılan ödemeler 5434 e tabi olanların,

- Cenaze ödeneği adı altında yapılan ödemelerin de 5510 a tabi olanların, vefatlarında yapılan bir ödeme şeklidir.

Bu ödemeler SGK tarafından yapılan bir ödeme şeklidir.

5434 hükümleri uygulanmak suretiyle emekli aylığı alanların vefatı halinde ölüm yardımı ödenecek olanlar sırasına göre:

- Emekli memur görevde Kurumlarına beyanname verirler ve ölümünde ölüm yardımının ödeneceği kişiyi seçerler. Bu seçtikleri kişi öncelik sırasına göre ölüm yardımı ödenecek kişidir.

- Şayet emekli memur görevde iken bir kişi belirlememişse vefatında dul eşi ölüm yardımı alır.

- Dul eş yok ise çocukları ölüm yardımını paylaşırlar.

- Dul eş ve çocuklar da bulunmuyorsa vefat eden emeklinin anne ve babası ölüm yardımını alır.

- Bu kişilerden hiç birisi bulunmuyor ise vefat eden emeklinin kardeşleri ölüm yardımını ortak olarak alırlar.

- Kardeş de dahil aile yakınlarından kimse bulunmuyorsa bu defa ölüm yardımı cenazeyi kaldıranlara, Verilmektedir.

5510 a tabi memur emeklisinin vefatında cenaze ödeneği adı altında yapılan yardımı alacak olanlar sırasına göre:
-Dul eşine,

-Dul eş yoksa çocuklarına,

-Çocuklarda yoksa anne ve babasına,

-Anne ve babası da yoksa kardeşlerine,

-Bunlardan hiç kimse yoksa cenazeyi kaldıran gerçek veya tüzel kişilere ödenir.

NOT: Hem ölüm yardımı hem de cenaze ödeneği sadece emeklinin vefatında yapılan ödeme şekli olup, hak sahipliği aylığı alanların vefatında ölüm yardımı ödemesi yapılmaz.
Görevde iken vefat etme halinde ölüm yardımını görev yaptıkları Kurumlara yapılacak müracaat sonucunda Kurumlar tarafından ödenir.

E) HAK SAHİPLİĞİ MÜRACAATI

Hak sahipliği aylığı bağlanması için;

1- Yazılı olarak veya E-Devletten ayrı ayrı ( eş ve çocuklar ayrı ayrı müracaat etmek suretiyle) hak sahipliği aylığı bağlanması müracaatının yapılmış olması gerekir.
2- Vefat eden, memurluk görevini yapmakta iken vefat etmiş ise hak sahiplerinin görev yaptığı Kurum kanalı ile müracaat edebileceğini de değerlendirmekteyiz. Kurumlarca da vefat edenin tüm hizmet sürelerini gösterir belgeleri ve hak sahiplerinin müracaatlarını Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilmesi gerekir.

F) MÜRACAAT DİLEKÇESİ ÖRNEĞİ

Emekli aylığı almakta iken vefat halinde eş ve çocuklar her biri ayrı ayrı olmak üzere:

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI

Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Kamu Görevlileri Emeklilik Daire Başkanlığına
Mithatpaşa Cad. No: 7 Sıhhıye-ANKARA


Emekli aylığı almakta iken ././. tarihinde vefat eden ....... T.C. Kimlik numaralı annem/babam/eşim ............. 'dan dolayı tarafıma dul / yetim aylığı bağlanmasını, ölüm yardımı yapılmasını arz ederim. . . . / . . . / ..
Adı Soyadı
İmza
T.C. Kimlik No :
A D R E S :
Telefon No:
Aylık alınması istenilen Banka ve Şubesi:

NOT: SGK na yapılacak müracaatın E-Devlet sistemi üzerinden yapılmasının daha pratiklik sağlayacağını değerlendirmekteyiz.

Görevini yapmakta iken vefat halinde eş ve çocuklar her biri ayrı ayrı olmak üzere:



SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI
Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Kamu Görevlileri Emeklilik Daire Başkanlığına
Mithatpaşa Cad. No: 7 Sıhhıye-ANKARA

......... Kurumunda görev yapmakta iken ././. tarihinde vefat eden ....... T.C. Kimlik numaralı annem/babam/eşim ........ 'dan dolayı tarafıma dul / yetim aylığı bağlanması ve ölüm yardımı yapılmasını arz ederim.. . . / . . . / ..
Adı Soyadı
İmza
T.C. Kimlik No :
A D R E S :
Tel.No:
Aylık alınması istenilen Banka ve Şubesi:


NOT: 1) Müracaatların E-Devlet üzerinden yapılmasının daha pratiklik sağlayacağını değerlendirmekteyiz. Ayrıca, görevde vefat halinde hem SGK na hem de vefat edenin görev yaptığı Kurumu yazılı olarak müracaat edilmesinde fayda olduğunu söyleyebiliriz.

2) Emekli ikramiyesi aylık bağlanma sırasında otomatik olarak yapılan bir işlem olduğundan, ayrıca bir müracaata gerek olmayacağını değerlendirmekteyiz.

Detaylı açıklamalarımız bağlamında soruların cevaplarını aşağıdaki şekilde değerlendirmekteyiz:

Soru 1- Babamdan bana kalan haklarım nelerdir?

Cevap 1- Yukarıda belirttiğimiz gibi kız ve erkek çocuklar için yetim aylığı alma şartları farklı olmaktadır. Dolayısıyla babanızdan kalan hak, durumunuzun değerlendirilmesi neticesinde yetim aylığı bağlanması, görevde iken vefat ise bunun yanında emekli ikramiyesi tutarlarının da alınması olacaktır.

Soru 2- Ölüm yardımı için nereye başvurmalıyım?

Cevap 2- Emekli iken vefat olmuşsa Sosyal Güvenlik Kurumuna (ölüm yardımı hak sahipliği müracaatı yapıldığında aylık bağlama işlemleri ile birlikte yapılan bir ödeme olup, ayrı bir müracaata gerek olmadığını değerlendirmekteyiz), görevde iken vefat olmuşsa görev yaptığı Kuruma müracaat gerekir.

Soru 3- Emekli ikramiyesi için şartlar nelerdir, nereye başvurmalıyım?

Cevap 3- Emekli ikramiyesi aylık bağlandığında ödemesi gerçekleştirilen bir işlemdir. Aylık bağlanma müracaatı yeterli olur, ayrı bir müracaata gerek bulunmamaktadır.

Soru 4- Yetim maaşı için şartlar nelerdir, nereye başvurmalıyım?

Cevap 4- Yetim maaşı, yani hak sahipliği maaşı şartları yukarıda açıklanmıştır. Müracaatın Sosyal Güvenlik Kurumuna yazılı veya E-Devlet üzerinden yapılması gerekir.