Memurlarda fazla çalışma ücreti izinle karşılanabilir mi?

657 sayılı Kanunun "fazla çalışma ücreti" başlıklı 178'inci maddesine göre;

" A) 99 ve 100 üncü maddeler hükümleri uyarınca tespit olunan günlük çalışma saatleri dışında;

a) Salgın hastalık ve tabii afetler gibi olağanüstü hallerin olması (Bu hallerin devamı süresince),

b) Fabrika, atölye, şantiye, işletme gibi yerlerde İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması,

hallerine münhasır olmak üzere, yapılan fazla çalışmalar ücretle karşılanır.

Yukarıda sayılan hallerde yaptırılacak fazla çalışmanın süresi ve saat başına ödenecek ücret Cumhurbaşkanı kararı ile belirlenir.

B) Kurumlar gerektiği takdirde personelini günlük çalışma saatleri dışında fazla çalışma ücreti vermeksizin çalıştırabilirler. Bu durumda personele yaptırılacak fazla çalışmanın her sekiz saati için bir gün hesabı ile izin verilir. Ancak, bu suretle verilecek iznin en çok on günlük kısmı yıllık izinle birleştirilerek yılı içinde kullandırılabilir.

Fazla çalışmanın uygulama esas ve usulleri Devlet Personel Başkanlığı ile Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenir.

Milli İstihbarat Teşkilatı mensuplarına ödenecek fazla çalışma ücretleri ve diğer hususlar Cumhurbaşkanı tarafından onaylanacak bir talimatla tespit edilir."

Memurlar açısından fazla çalışma; genel olarak haftalık çalışma süresi olan 40 saatin üstünde yaptıkları çalışmadır. Haftalık çalışma süreleri 40 saatten az olan Devlet memurlarının 40 saatten fazla çalıştıkları süre, haftalık çalışma süreleri 40 saatten fazla olan Devlet memurlarının özel kanunlarında mevcut veya Devlet Memurları Kanunu ya da özel kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen süreden fazla çalıştıkları süre, fazla çalışma sayılır (Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmelik).

Maddenin (A) fıkrasına göre; Devlet memurlarına salgın hastalık ve tabii afetler gibi olağanüstü hallerin meydana gelmesi ve fabrika, atölye, şantiye, işletme gibi yerlerde İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması durumlarında fazla çalışma yaptırabileceği ve bu kapsamda yapılan fazla çalışmanın ücretle karşılanacağı belirtilmiştir. Ancak, yukarıda belirtilen hallerde yapılan fazla çalışma karşılığında ücret ödenebilmesi için Cumhurbaşkanı Kararı gerekmektedir.

Maddenin (B) fıkrasına göre; Devlet memurlarının fazla çalışma ücreti ödenmeksizin çalıştırılmaları hali ve bu durumda yapılacak işlemler düzenlemiştir.

Fazla çalışmanın ücretle karşılanabilmesi için memurun kadrosuna ait görevini normal günlük çalışma saatleri dışında fiilen yapması gereklidir. Günlük çalışma saatleri dışında ve aşağıdaki şartların gerçekleşmesi hallerinde fazla çalışma ücretle karşılanır:

1) Görevin kanun ile belirli bir süre içinde bitirilmesinin zorunlu bulunması.
2) İnsan, hayvan ve bitkilerle ilgili hastalıklar, arızalar ile tabii afetler gibi olağanüstü hallerin oluşu (bu hallerin devam süresince).
3) İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması.
4) Görevin gereği olarak çalışma saatlerini aşması zorunlu işlerde çalışılması.

Dönemin Devlet Personel Başkanlığı bir görüşünde (Tarih: 18.11.1992, Bülten Sayısı: 7, Sayfa Numarası: 26); 657 sayılı Kanunun 178'inci maddesinin (B) bendi hükmünün, Anayasanın 18'inci maddesi "Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz." hükmüyle birlikte mütalaa edilmesi gerektiğini, bu durumda ise kurumların gerektiği takdirde personelini günlük çalışma saatleri dışında da çalıştırabilecekleri ancak bu şekilde yaptırılacak çalışmanın karşılıksız olamayacağının düşünüldüğünü, nitekim 657 sayılı Kanunun 178'inci maddesinde, fazla çalışmanın ücretle karşılanmasının şayet ücretle karşılanmaması durumunda bunun ilave izin verilmek suretiyle telafi edilmesinin öngörülmesi bu görüşümüzü teyit ettiğini mütalaa etmiştir. Diğer bir görüşünde de (Tarih: 09.02.2012, Sayı: 960); mer'i mevzuatta günlük çalışma saatleri dışında fazla çalışma ücreti verilmeksizin Devlet memurlarının ne kadar süre çalıştırılabileceğine ilişkin genel nitelikli bir düzenleme bulunmamakla birlikte; fazla çalışma karşılığında verilecek izinlere ilişkin uygulamanın, söz konusu personelin günlük çalışma saatleri dışında fiilen yaptığı çalışmalar toplamının sekiz saati bulduğu her bir durumda ilgili personele bir gün izin verilmesi şeklinde ifa edilmesi, ancak, bu suretle verilecek iznin de en çok on günlük kısmının, yıllık izinle birleştirilerek fazla çalışmanın yapıldığı yıl içinde kullandırılması gerektiği mütalaa edilmiştir. Başka bir görüşünde de (Tarih: 01.02.2017, Sayı: 679); fazla çalışmanın ücretle karşılanması konusu mevzuatımızda özel olarak düzenlendiği, şartlarının tahdidi olarak sayıldığı, usulünün belirlendiği, bu durumlar dışında memurlara fazla çalışma ücreti ödenmesinin mümkün bulunmadığı, fazla çalışma karşılığında verilmesi gereken izinlerin, her sekiz saate karşılık bir gün hesabıyla fazla çalışmanın yaptırıldığı yıl içinde kullandırılması gerektiği, ancak yılın sonuna doğru yaptırılan fazla çalışma neticesinde hak kazanılan iznin kullanımı için yıl içinde yeterli sürenin kalmaması veya hizmet ihtiyacının bulunması sebebiyle iznin kullandırılamaması halinde kullandırılamayan söz konusu iznin ertesi yıl içinde en kısa sürede kullandırılması gerektiği, fazla çalışma karşılığında hak edilen izinlerin kullandırılamaması durumunda söz konusu memurlara fazla çalışma ücreti ödenmesinin mümkün bulunmadığı mütalaa edilmiştir.

Maliye Bakanlığının Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü'nün 08.09.2009 tarih ve 12013 sayılı görüş yazısında da; mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde fazla çalışma ücreti ödenmesine imkan bulunmamakta ancak, normal mesai saatleri dışındaki çalışmaları karşılığında söz konusu maddenin (B) fıkrası uyarınca izin verilmesi, verilecek izinlerin en çok (10) gününün yıllık izinle birleştirilerek, diğerlerinin ise uygun görülen zamanlarda münferit olarak kullandırılması mümkün bulunmaktadır denilmiştir.

Sonuç olarak; yukarıda açıklanan şartlar dahilinde memurlarda fazla çalışma ücretinin izinle karşılanabilmesi mümkündür.