Mahkumlar istemeleri halinde kamuda çalışarak cezalarını çekebilecek

Hükümet, 'Yeni İnfaz Yasası' olarak nitelendirilen 'Ceza ve Tedbirlerin İnfazı Hakkındaki Kanun Tasarısı'nı TBMM'ye gönderdi. 124 maddeden oluşan yasa tasarısı, ceza infaz rejiminde önemli değişiklikler öngörüyor. Yasa tasarısı AB uyum yasaları çerçevesinde bulunuyor. Bu yönde daha önce gönderilen tasarı, mahkumları tek tip elbiseyle çalıştırılmalarına ilişkin hükümlerinin tartışmaya sebep olmasından dolayı hükümetçe geri çekilmişti. Kanun, Nisan 2005'te yürürlüğe girecek. Tasarı kanunlaşırsa, 2005 yılının Nisan ayından itibaren çok sayıda mahkum şartlı salıverilme rejimine tabi olacak ve bir nevi affa kavuşacak.

Tasarıya göre, infazın temel amacı, hükümlünün pişmanlık göstermesini sağlamak, yeniden suç işlenmesini engelleyici etkenleri güçlendirerek, sosyalleşmesini teşvik etmek, üretken, hukuka ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyumunu kalaylaştırmak ve toplumu suçtan korumaktır. Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin kurallar hükümlülerin ırk, dil, din, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, doğum, felsefi inanç, milli veya sosyal köken ve siyasi veya diğer fikir yahut düşünceleri ile ekonomik güçleri ve diğer toplumsal konumları yönünden ayrım yapılmaksızın ve hiç kimseye ayrıcalık tanınmaksızın uygulanacak. Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazında, zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı onur kırıcı davranışlarda bulunulamayacak. Mahkumiyet hükümleri kesinleşmedikçe infaz olunamayacak.

HAPİS CEZALARININ İNFAZINDA GÖZETİLECEK İLKELER
Tasarıya göre, hapis cezalarının infazında gözetilecek ilkeler ise şunlar:
"- Hükümlüler, cezaevlerinden kaçmalarını önleyecek tedbirler alınarak, düzen, güvenlik ve disiplin çerçevesinde muhafaza edilecek.
- Hükümlülerin cezaevlerinde düzenli bir hayat sürmeleri sağlanacak.
- Tasarının zorunluluk hükmüne göre, cezaevlerinde hükümlülerin yaşama hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbir alınacak.
- Cezanın infazında hükümlünün iyileştirilmesi için uygulanacak programlar, hükümlülerin kişilikleri ve bireysel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak belirlenecek.
- Cezanın infazında adalet esaslarına uygun hareket edilecek. Bu maksatla ceza infaz kurumları, kanun, tüzük ve yönetmeliklerin verdiği yetkilere dayanarak nitelikli elemanlarca denetlenecek.
- Hükümlü, infazın amacına uygun olarak kanun, tüzük ve yönetmeliklerin belirttiği hükümlere uymakla zorunlu olacak.
- Tüzükte belirlenen disipline aykırı tutum ve davranışlarıyla kurum düzenini bozanlar hakkında, bu kanunda gösterilen disiplin cezaları uygulanacak.
- Hapis cezalarının infazında iyileştirmenin ölçütü, hükümlünün gösterdiği pişmanlık ve bu süreçte uygulanan programlara uyum hususundaki gayret ve başarısı oluşturacak."

- CEZA İNFAZ KURUMLARININ TÜRLERİ
Tasarıya göre, ceza infaz kurumlarının türleri ise şu şekilde belirlendi:
"- Kapalı Cezaevi Kurumları: Kapalı cezaevleri iç ve dış güvenlik personeli bulunan, firara karşı teknik, mekanik, elektronik veya fiziki engellerle donatılmış, oda ve koridor kapıları kapalı tutulan ancak mevzuatın belirttiği hallerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasın olanaklı bulunduğu, yeterli düzeyde güvenlik sağlanmış ve hükümlünün gereksinimine göre bireysel, grup halinde veya toplu olarak iyileştirme yöntemlerinin uygulanacağı tesisler olarak tasarıda tanımlanıyor. Kadınlar için olan cezaevleri de bu madde hükmünde kurulacak. Ancak kadın cezaevlerinde iç görevliler kadın olacak. Kadın cezaevlerinin erkek cezaevleriyle bir bağlantısı bulunmayacak.

- Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumları: Tasarıya göre yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumları, iç ve dış güvenlik personeline sahip, firara karşı teknik, mekanik, elektronik ve fiziki engellemelerle donatılmış, oda ve koridor kapıları sürekli kapalı tutulan ancak mevzuatın belirttiği hallerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasların geçerli olduğu sıkı güvenlik rejimine tabi hükümlülerin 1 veya 3 kişilik odalarda barındırıldıkları tesislerdir. Bu cezaevlerinde suç işlemek amacıyla örgüt kuranlar, yönetenler veya örgüt faaliyeti çerçevesinde, TCK'daki insanlığa karşı suçlardan (md. 77, 78), kasten adam öldürme (md. 81), uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticari suçundan (md.188), devletin güvenliğine karşı işlenen suçlardan (md. 302, 303, 304, 307, 308), Anayasal düzen ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan (md. 309, 310, 311, 312, 313, 314, 315) mahkum olanlar kalacak.

- Çocuk Cezaevleri: Çocuk tutukluların ya da çocuk eğitimevlerinin disiplin veya diğer nedenlerle kapalı ceza infaz kurumlarına nakillerine karar verilen çocuklar, barındırıldıkları ve firara karşı engelleri olan iç ve dış güvenlik personeli bulunan, eğitim ve öğretime dayalı kurumlardır. 12-18 yaş grubu çocuklar cinsiyetleri ve fiziki gelişim durumları göz önüne alınarak bu kurumların ayrı bölümlerinde barındırılırlar.

- Gençlik Kapalı Cezaevleri: Gençlik kapalı ceza infaz kurumları, cezanın infazının başladığı tarihte 18 yaşını bitirmiş olup da 21 yaşını doldurmamış genç hükümlülerin cezalarını çektikleri, eğitim ve öğretim esasına dayalı, firara karşı engelleri olan, iç ve dış güvenlik personeli bulunan kurumlardır. Bu hükümlüler için yarı bir kurum kurulmadığı takdirde, hükümlüler, kapalı cezaevlerinde cezalarını çekecekler. Tasarıya göre açık cezaevleri de belirleniyor ve erkek, kadın, gençlik ve çocuk olarak ayrılıyor. Yine tasarıya göre, çocuk hükümlüler için çocuk eğitim evleri de öngörülüyor. Burada çocuklar eğitim ve öğretim alacaklar. 18 yaşını doldurduklarında ise istediklerinde gençlerin bulunduğu bölümlere geçebilecekler. Tasarıya göre akıl hastalarının cezaları ertelenecek. 3 yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarınnştirmenin ölçütü, hın derhal infazının, hükümlü veya ailesi için mahkumiyetin amacı dışında ağır bir zarar neden olacağı anlaşılırsa, hükümlünün istemi üzerine infaz Cumhuriyet Başsavcılığı'nca ertelenebilecek. Erteleme süresi 6 ayı geçemeyecek.

- Psikiyatri Ceza İnfaz Kurumları: Buna göre psikiyatrik, sinirsel, depresif gibi rahatsızlıkları bulunup da ruh ve sinir hastalıkları hastanelerinde tutulmalarına gerek olmayanlar, bu ceza infaz kurumlarında barındırılacak. Bu kurumlarda tıp personeli bulunacak."

Tasarıya göre ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası olanlar tek kişilik odada barındırılacak. Hükümlü günde 1 saat açık havaya çıkabilecek ve spor yapabilecek. Hükümlünün durumuna göre bu süre uzatılabilecek ve kendisi gibi diğer hükümlülerle temasta bulunmasına sınırlı olarak izin verilecek. Hükümlünün yakınları günde 1 saat kendisiyle görüşebilecek. Hükümlünün cezasının infazına hiçbir şekilde ara verilmeyecek.

HÜKÜMLÜNÜN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Tasarıya göre, hükümlünün yükümlülükleri ise şu şekilde belirlendi:
"- Hükümlü temizliğine dikkat edecek.
- Hükümlü hem kendi hem de diğer hükümlülerin sağlığını tehlikeye düşürecek eylemlerden kaçınacak.
- Hükümlü barındırıldığı odayı, kurumun binasını, yönetimce kendisine bırakılan şeyleri ve kendi eşyalarını düzenli biçimde kullanacak ve koruyacak."

HÜKÜMLÜLERİN ÇALIŞTIRILMASI
Tasarıya göre, kurum tabibi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlenen meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler kurum imkanları ölçüsünde belirlenen ücret karşılığında atölye veya iş yurtlarında çalıştırılabilecekler.
- Çalışmanın amacı, hükümlülerin salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya güçlendirmek olacak. Çalıştırmada hükümlünün yetenek, beceri, eğilim ve zihinsel ve bedensel durumları göz önünde bulundurulacak.
- Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olacak. Öğretim kurumlarına veya örgün eğitime devam eden çocuk ile genç hükümlüler öğretim yılı içinde atölye ve işyerlerinde çalıştırılamayacak.
- Açık cezaevlerinde bulunanlar ile kapalı cezaevlerinde bulunup da açık cezaevlerine ayrılmaya hak kazananmış hükümlüler, kurum dışındaki iş alanlarında çalıştırılabilecek.
- Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ceza infaz kurumu personeli gözetiminde, kapalı ceza infaz kurumlarında bulunanlar ise iç ve dış güvenlik personelince alınacak tedbirler altında çalıştırılacak.
- Çocuk eğitimevlerinde bulunan hükümlülerin, kurum dışında çalıştırılmalarında kurum personelinin gözetimi ve muhafazası aranmayacak.
- İş alanlarına sahip kuruluşlar hükümlü çalıştırmaya teşvik olunacak.
- Hükümlülerin kurum dışında çalışmaları tüzükle belirlenecek.
- Kurum yönetimi, cezasının en az 1 yılını iyi halli olarak çekmiş bulunan hükümlüleri, durumlarına uygun kurum içi hizmetlerde çalıştırılabilecek. Çocuk hükümlüler, kendi yaşam alanları veya eğitsel amaçları dışında çalıştırılamayacak.
- Tasarıya göre çalışan hükümlülere ürettiklerinden elde edilen gelirlerden, çalışmaları karşılığında ücret ödenecek ve bu hükümlüler sosyal haklarından yararlandırılacaklar. Sosyal güvenlik kurumlarına tabi olanlar ile bunların hak sahiplerine yapılan her türlü yardım ve giderler, kendi mevzuatları çerçevesinde ilgili sosyal güvenlik kurumunca karşılanacak."

Tasarıya göre cezaevlerinin iç güvenliği Adalet Bakanlığı'na bağlı infaz ve koruma personeli tarafından sağlanacak. İç güvenlik gerektiğinde dış güvenlikle işbirliği yapabilecek. Açık kurumlar ile çocuk eğitimevlerindeki idare ile infaz ve koruma personeli, firarların önlenmesi, asayiş ve disiplinin sağlanması için gözetim ve denetimle yükümlü olacak. Arama gerektiğinde dış güvenlik personeli veya kolluk kuvvetleriyle veya diğer kamu görevlilerince ortak da gerçekleştirilebilecek. Hükümlüler hakkında uygulanacak disiplin cezaları işlediği suça göre değişecek ve gerekirse kınamadan hücreye kadar bu disiplin cezası uygulanabilecek. Hükümlüler, kendi istekleri veya toplu sevk, disiplin, asayiş ve güvenlik, hastalık, eğitim, öğretim, suç ve yargılama yeri nedenleriyle başka kurumlara nakledilebilecekler. Hükümlü avukatları ile vekaletnamesi olmaksızın en çok 2 kez görüşebilecek. Hükümlünün, kendinden başka kimsesi olmayan 0-6 yaş grubundaki çocukları, analarının yanında cezaevlerinde kalabilecekler.

CEZAEVİNDE İBADET
Hükümle ceza infaz kurumlarında, mensup bulunduğu dini ibadetlerini, düzen bozmayacak ve çalışmayı engellemeyecek biçimde serbestçe yerine getirebilecek ve ibadette kullanılan eşyayı, dini yaşamı bakımından zorunlu olan kitap ve eserleri temin ve bulunduğu yerlerde muhafaza edilebilecek. Hükümlünün mensup bulunduğu dinin görevlilerince ziyaret edilmesine ve onlarla iletişim kurması, kurum güvenliğini tehlikeye düşünmemek şartıyla, izin verilecek. Hükümlüler boş zamanlarında kültürel ve sportif faaliyetlere katılabilecek. Kütüphanelerden faydalanabilecek.
Tasarıya göre, ceza infaz kurumlarında hükümlülük sürelerinin en az 6 ayını kesintisiz geçirmiş ve şartla salıverilmelerine 1 ay kalmış hükümlülere olağan yaşantılarına döndüklerinde uyum sorunu ile karşılaşmamaları ve iş bulma imkanları sağlamak üzere kurum en üst amirinin önerisi ve Cumhuriyet başsavcılığının onayı ile çalışma günleri içinde 8 saate kadar izin verilecek.
Tasarıya göre kısa süreli hapis cezasının yaptırım seçeneklerinde kamuya yararlı bir işte çalıştırma, hükümlünün ücretsiz olarak,bir kamu kurumunun veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşun belirli hizmetlerinde çalıştırılabilecek. Bu çalıştırma mahkumun isteği doğrultusunda olacak.
Kısa süreli hapis cezaya hükümlü olanlar ile 2 yıl cezaya mahkum olanlardan hükümlülük süresinin yarısını iyi halle geçirenlerin, istekleri bulunmak şartıyla kendilerinin veya yasal temsilcilerinin veya Cumhuriyet başsavcısının istemi üzerine, mahkumiyet sürelerinin geriye kalan yarısını kamuya ait yararlı bir işte çalıştırılmasına mahkemece karar verilecek. Mahkeme kararında belirtilen çalışma esasları ile rejimlere uymama halinde, geri kalan ceza aynen çektirilecek.

ŞARTLA SALIVERME VE AF
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilmiş olanlar, 36 yılını, müebbet hapis cezasına mahkum edilmiş olanlar 30 yılını, diğer mahkumlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumlarında çektikleri takdirde, şartla salıverilmeden yararlanabilirler. Şartla salıverilmeden yararlanabilmek için, mahkumun kurumdaki infaz süresini iyi halli olarak geçirmesi gerekecek.

Şartlı salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün 18 yaşını dolduruncaya kadar infaz kurumlarında geçirdiği bir gün 2 gün sayılacak.

Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkumiyet halinde, hükümlü, mahkum olduğu ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının 39 yılını, müebbet hapis cezasının 34 yılını, süreli hapis cezasının dörtte üçünü infaz kurumlarında iyi halli olarak çektiği taktirde salıverilecek.
TCK'daki 'devlet güvenliğine karşı suçlar' başlıklı 4. bölümün 'Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar' başlıklı 5. bölüm, 'Milli savunmaya karşı suçlar' başlıklı 6. bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkumiyet halinde, şartlı salıverme cezası uygulanmayacak.

Şartlı salıverme için infaz kurumlarında geçirilmesi gereken süre, birden fazla ağırlaşmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına ya da birden fazla müebbet hapis cezasına mahkumiyet halinde 40, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası veya müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına ya da birden fazla süreli hapis cezasına mahkumiyet halinde, en fazla 40, yıl olacak.

MAHKUMLARA ABD VE AB ÖRNEKLERİ GİBİ UYGULAMA
Şartla salıverilen hükümlünün tabi tutulacağı denetim süresi, infaz kurumunda geçirdiği sürenin yarısı kadar olacak. Hükümlü, denetim süresinde, infaz kurumunda öğrendiği meslek veya sanatını icra etmek üzere, bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasının gözetimi altında, ücret karşılığında çalıştırılabilecek.18 yaşından küçük olan hükümlüler, denetim süresinde, eğitimlerine, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir kurumda devam edecek. Hakim, denetim süresinde hükümlüye rehberlik edecek uzman kişiyi görevlendirebilecek. Bu kişi, kötü alışkanlıklar edinebileceği çevrelerden uzak kalması ve sorumluluk bilinciyle iyi bir hayat sürmesini temin hususunda hükümlüye öğütte bulunacak. Eğitim gördüğü kurum yetkilileri veya nezdinde çalıştığı kişilerle görüşerek, istişarelerde bulunacak. Hükümlünün davranışları, sosyal uyumu ve sorumluluk bilincindeki gelişme hakkında üçer aylık sürelerle rapor düzenleyerek hakime verecek. Hakim şartlı salıverilen hükümlünün kişiliğini ve topluma uyumundaki başarısını göz önünde bulundurarak, denetim süresinin, denetimli serbestlik tedbiri uygulamadan veya har hangi bir yükümlülük belirlemeden geçirilmesine karar verebileceği gibi, denetimli serbestlik tedbiri uygulanmasına veya belirlenen yükümlülükleri, denetim süresi içinde kaldırabilecek. Şartlı salıverilen hükmünün, denetim süresi hapis cezasını gerektiğinde kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere hakimin uyarmasına rağmen uyarmakta ısrar etmesi halinde, şartla salıverilme kararı geri alınacak. Şartla salıverilme tarihi itibariyle kalan cezası tamamen veya kısmen infaz kurumunda aynen çektirilecek. Bu ceza ile ilgili olarak bir daha şartla salıverilmeden yararlandırılmayacak. Ancak aynen çektirilmesine karar verilen kısım, sonraki suçun işlendiği tarih itibariyle kalan cezadan az olmayacak. Denetim süresi yükümlülüklere uygun veya iyi halli olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılacak. Şartla salıverme kararının geri alınmasına karar vermeye hükümlü veren mahkeme etkili olacak.