Aynı maaşı alan memur ve işçinin prime esas kazancı neden farklıdır?

Ekim 2008 tarihinden sonra memuriyete girenlere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4/1-c maddesi hükümleri uygulanmaktadır. Söz konusu Kanuna tabi olanların emekli aylıkları ise "ortalama aylık kazanç" üzerinden belirlenmektedir. Ortalama aylık kazancın belirlenmesinde sigortalının geçmiş yıllardaki prime esas kazançlarının ortalaması esas alındığından prime esas kazanç ne kadar yüksekse emekli aylıkları da o kadar yüksek olacaktır.

5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinde sigortalıların prime esas kazançlarının nasıl belirlendiği düzenlenmiştir. Söz konusu maddenin işçilerin prime esas kazançlarının düzenlendiği birinci fıkrasında; "4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları aşağıdaki şekilde belirlenir.

a) Prime esas kazançların hesabında;

1) Hak edilen ücretlerin,

2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin,

brüt toplamı esas alınır.

b) Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.

c) (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz..." denilmek suretiyle, (b) bendindeki (ücretin bir unsuru niteliğinde olmayan) istisnalar dışında, işçilerin elde ettikleri tüm gelirlerin prime esas kazançta esas alınacağı belirtilmektedir.

80 inci maddenin üçüncü fıkrası ise kamu görevlilerini ilgilendirmekte olup söz konusu fıkrada; "Bu Kanuna göre ilk defa 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanların prime esas kazançlarının hesabında;

a) Aylıklarını personel kanunlarına göre alan sigortalılar için;

1) İlgili kanunları uyarınca aylık gösterge ve ek göstergeler üzerinden ödenen aylık tutarları,

2) Memuriyet taban aylık ve kıdem aylık tutarları,

3) Makam, temsil ve görev tazminatları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 152 nci maddesi uyarınca (bölge, kurum, birim, çalışma mahalli, görevin niteliği ve benzeri kriterlere dayalı olarak asıl tazminatlara ilave, ek veya ayrıca ödenen tazminatlar hariç) ödenen tazminatlar (375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname eki (III) sayılı Cetvelin 1 inci ve 2 nci sıralarında sayılanlar ile düzenleyici ve denetleyici kurumların emsali personeli için, 152 nci maddenin "II- Tazminatlar" kısmının "A- Özel Hizmet Tazminatı" bölümünün (ğ) bendi ile "F- Denetim Tazminatı" bölümünün (b) bendinde yer alan tazminatlar esas alınır),. esas alınır." denilmekte olup memur maaşlarının gelir unsurlarının tamamının prime esas kazançta dikkate alınmadığı anlaşılmaktadır.

Bu çerçevede; memurun gelir unsurları olan gösterge, ek gösterge, taban ve kıdem aylıkları, 657 sayılı Kanunun 152 nci maddesinde sayılan tazminatlar ile makam, temsil ve görev tazminatları prime esas kazançta değerlendirilirken, yan ödeme aylığı, ek ödeme ve ilave (seyyanen) ödeme prime esas kazançta dikkate alınmamaktadır.

Konuyu mesleğe yeni başlayan 8/1 derece ve kademedeki bekar bir mühendis örneğinden inceleyebiliriz.

Tablodan da anlaşılacağı üzere, 47.919,50 TL'lik brüt tutarın 24.501,49 TL'lik tutarı prime esas kazanca dahil, 23.418,01 TL'lik tutarı ise prime esas kazanca dahil değildir. Yani mühendisin brüt maaşının yaklaşık yarısı prime dahil olmamıştır. Brüt maaşı bu tutarda olan bir mühendisin net maaşı ise 44.277,40 TL olarak hesaplanmaktadır.

Konuya işçi boyutundan baktığımızda; brüt maaşı ve prime esas kazancı 47.919,50 TL olan bir işçinin net maaşı 36.960,27 TL olmaktadır. Böylece aynı brüt maaşa sahip bir memurla işçi arasında memur lehine 7.317,13 TL fark oluşmaktadır. Bu farkın oluşmasında prim tutarlarının düşük olmasının yanında memurların özel hizmet tazminatı, ek ödeme, ilave ödeme, makam/temsil/görev tazminatlarından gelir vergisi kesilmemesinin de etkisi bulunmaktadır.

Sonuç olarak; memurların prime esas kazancının düşük olması ve bazı gelir unsurlarından gelir vergisi kesintisi yapılmaması memur maaşlarında işçilere kıyasla bir miktar avantaj sağlasa da, prime esas kazancın yarı yarıya düşük olması emekli maaşlarının da yarı yarıya düşük kalması anlamına gelmektedir.