21 örnek üzerinden kamuda sıradanlaşan etik ihlalleri

Sınavsız işe alım ve görevde yükselmelerde yaşanan ihlaller

Örnek 1- Üst düzey kamu görevlisi uzun süre iş bulamayan kızının sınavsız işe alımların mümkün olduğu bir kamu kurumunda işe başlamasını sağlamıştır. Daha önce sınavsız işe alımlarda hangi yöntemlerin kullanıldığını açıklamıştık. Üst düzey kadrolarda görev yapan kamu görevlileri görevleri gereğince birçok kurumla irtibatta bulunmaktadır. Bu nedenle de bal tutan parmağını yalar ilkesi gereğince kamu kurumlarının imkanlarını da tanıdık bildikleri için kullanılmaktadır.

Örnek 2- Bir belediye başkanı kamuoyundan çekindiği için kendi akrabasını özel kalem müdürü olarak başkanlık yaptığı belediyeye istisnai kadrodan memur yapamaz. Ancak, başka bir belediye başkanından rica ederek istisnai kadrodan memur olarak atamasını ister. Eğer arzu ederse kendisinin de belediye başkanının bir akrabasını istisnai kadrodan memur olarak atayabileceğini söyler. Böylece her iki belediye başkanı da yakınlarını kamuoyu baskısını bertaraf ederek etik dışı bir davranışla memur yapmayı becerirler.

Örnek 3- Bir üst düzey kamu görevlisi yıllardır birlikte çalıştığı sekreterinin çalışmalarından memnun kaldığı için onu taltif etmek ister. Personel birim sorumlusunu çağırır ve ne yapılabileceğini sorar. Efendim yeter ki siz isteyin görevde yükselme kapsamında olmayan bir göreve atarız yine sizin makamınızda aynı görevini yapar. Eyvallah çekilerek sekreterin bir daire başkanı kadrosuna ataması sağlanır ve yıllardır hizmetinin karşılığı da böylece ödenmiş olur. Bu uygulamaların yaygınlığı karşısında kariyer liyakat ilkesi ise kulaklarda ninniden öte geçmez. Hayatında hiçbir sınava girmeden tepe noktalarda gezinen birçok kişiyi görünce işte tam da bunu demek istiyoruz diyesimiz geliyor.

Kamu gücünden kaynaklanan menfaatlerle ilgili ihlaller

Örnek 1- Bir kurumun genel müdürü, kaba inşaat halinde bir ev satın almıştır. Kurumun ihaleli işlerini yürüten firma sahibi, genel müdüre, evinin ince işlerini ve bahçe düzenlemesini sembolik bir ücret karşılığında tamamlamayı teklif etmektedir. Genel müdür ne yapmalıdır? Öncelikle ben genel müdür olmasaydım bu teklif bana yapılır mıydı, sorusunu sorması gerekmektedir ve kendisine sunulan bu cazip teklifi kabul etmemelidir. Kabul etmesi durumunda çıkar çatışması oluşur ve ileride firma sahibinin mevzuata uygun olmayan isteklerde bulunması durumunda zor durumda kalabilir. Kurumla iş ilişkisi bulunan kişilere normal fiyattan da olsa bu tür işlerin yaptırılması etik dışıdır. Ama gerçekler hiçte böyle olmuyor. Genel müdür de haklı olarak su akarken testisini doldurmaktadır.

Örnek 2- Üst düzey bir kamu görevlisi lojmanının tamirat işlerini emrinde görev yapan teknik personele yaptırmaktadır. Bazen de teknik personel üst düzey görevlerde bulunanlara bu tür tekliflerde bulunmaktadır. Ne olacak efendim, zaten boş oturuyoruz, evinizde tamir edilecek işler varsa gereğini yaparız. Hatta siz hassas bir insansınız malzeme masraflarını da siz karşılarsınız denildiği de olmaktadır.

Örnek 3- Genel müdür, kurumdan ihale alan firmanın sahibine, paranın bir kısmını bir derneğe bağışlaması durumunda, hak edişlerin hemen ödeneceğini söylemektedir. Kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerini yürütürken spor kulübü, dernek vb. kuruluşlara bağış ya da yardım yapılmasına aracılık yapmaları etik değildir.

Örnek 4- Yapılacak büyük bir satın alma ihalesi öncesinde, kurumun üst yöneticisinin, ihale şartnamesini hazırlayacak olan müdürü makamına çağırarak, şartnameyi belli bir firmanın ihaleyi kazanacağı şekilde hazırlamasını istemesi de sıklıkla karşılaşılan durumlardandır. Ya da ihale öncesinde bir firmaya önceden haber vererek hazırlık yapmasını söylemesi. Üst yöneticinin ihale mevzuatına aykırı talimat vermesi yasal ve etik değildir. Müdürün de böyle bir talimatı yerine getirmemesi gerekir. Bunlar etik ihlali olduğu gibi aynı zamanda da hem disiplin hem de adli yönden suçtur.

Kamu görevi gereğince yapılan işler

Örnek 1- Bir İl'e yeni atanan valinin, ya da ilçeye atanan kaymakamın daha yeni tefriş edilmiş lojmanın tefrişatını beğenmeyerek tamamen değiştirmesi, çocuklarını kurum aracıyla okula göndermesi, resmi olmayan usullerle eşine lüks araç tahsis ettirmesi gibi vakayı adiyeden olan etik dışı işleri sıralayabiliriz. Temsil harcamasının aşırı derecede kullanması ve özel işleri için de harcanması da bu kapsamdadır. Kendisine gelen özel misafirlerin yedikleri yemekler temsil harcamasından karşılanması gibi. Kurumunun lojmanı olmasına rağmen genel müdürün veya başka bir üst düzey görevlinin yüksek ücretlerle lojman kiralattırması. Nasıl da tanıdık geliyor değil mi?

Örnek 2-Devlet hastanesinin etrafında çok sayıda görüntüleme merkezi bulunmaktadır. Tetkik yazdığı hastaları, doktora, hangi görüntüleme merkezine gitmeleri gerektiğini sormaktadırlar. Doktor, hastaları belli bir görüntüleme merkezine yönlendirmekten kaçınmalıdır. Herhangi bir menfaat sağlama amacıyla olmasa da hastaları belli bir merkeze yönlendirmesi, hastalar ve üçüncü kişiler nezdinde şüphe yaratacak ve halkın güven duygusu zedelenecektir.

Örnek 3- Araştırma ve uygulama hastanesinde görevli kadın doğum uzmanının, doğum yaptırdığı hastalarını özel bir hastanede görevli çocuk hastalıkları uzmanı eşine veya başka bir tanıdığına yönlendirmesi etik açıdan doğru mudur? Kamu görevlisinin görevini kullanarak eşi veya başka bir tanıdığı lehine menfaat sağlaması etik ilkelere aykırıdır.

Örnek 4- Bir ihalede kontrol mühendisi olarak görev yapan memur, firma sahiplerine ait tatil köyünde ailece ücretsiz tatile davet edilmiştir. Davete icabet edilerek ailece bir hafta ücretsiz tatil yapılmış, tatil dönüşünde firmaya ait hak edişleri kontrol ederken imalatlarda eksiklik olduğu tespit edilmiştir. Eksiklikleri firma sahibine ileteceği sırada, firma sahibi, tatilden memnun kalıp kalmadığını sormuştur. Bu durumda kontrol mühendisi nasıl davranacaktır? Ya da yutkuna yutkuna ağzında tükürük kalmayacaktır.

Denetim yapanların yaptığı etik ihlaller

Örnek 1- Bir denetim elemanının, denetlemek üzere gittiği özel bir hastaneden, kendisine ücretsiz check-up yapılmasını istemesi etik midir? Ya da ücretsiz check-up yaptırılma teklifini kabul etmeli midir? Denetleyici konumunda bulunan kamu görevlilerinin, mevzuata aykırı olarak kendileri için hizmet, imkan veya benzeri çıkarlar talep etmesi etik davranış ilkelerine aykırıdır.

Yine, bir denetim elemanının, denetim görevi ile ilgili hazırladığı açıklamalı bir mevzuat kitabını, satın almaları amacıyla denetlediği kamu kurumlarına dağıtmasına da rastlanmaktadır. Kamu görevlilerinin, görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendi kitaplarının satışını ve dağıtımını yaptırmaları yasaklandığından etik değildir.

Örnek 2- Bir denetim elemanının denetim yaptığı bir kurumun iştirakinde yakınlarını sınavsız işe aldırması da sık rastlanılan etik ihlallerdendir.

Örnek 3- Bir denetim elemanın denetim yaptığı kurumun araçları ile kendisini sabah aldırması akşam da evine bıraktırması da sıklıkla karşılaşılan etik ihlallerindendir. Ücretsiz yenilen yemekler de bu kapsamda değerlendirilebilir.

Görevin özelliğinden kaynaklanan etik ihlaller

Örnek 1- Belediye mezarlığında görev yapan imama, defin işlemlerini yerine getirdiği cenazelerin sahipleri para vermek istemektedir. İmamın, cenaze sahiplerinin vermek istedikleri parayı alması etik açıdan doğru değildir ama zorla cebe konulan paraya da ne yapılabilir ki. Bazen cenaze sahipleri acısını azaltmak için verilen parayı görmezle bile. Kamu görevlileri verdikleri hizmetin karşılığında devletten maaş ya da ücret almaktadır. Bu nedenle iş sahiplerinden yaptıkları işin karşılığında ayrıca ayni veya nakdi bir bedel almaları doğru değildir.

Örnek 2 - Fen işleri müdürünün amcası inşaat malzemeleri satmaktadır. Kendisini ziyarete gelen yeğenine, belediyeye iş yapan firmaları, kendisinden malzeme almaları konusunda yönlendirmesi için ricada bulunmaktadır. Müdür ne yapmalıdır? Amcasına bu davranışın doğru olmadığını anlatmalı, firmaları şirketine yönlendirmesi durumunda çıkar çatışması meydana geleceğini açıklamalıdır. Bazen de bu tür görevlerde bulunanlar özellikle yakınlarına firma kurdurmaktadırlar.

Örnek 3- Bir üniversitede gastroenteroloji alanında Prof. Dr. olarak görev yapan bir öğretim üyesi kendisine muayene için gelen hastaları üniversite yerine özel kliniğinde tedavi yapmaktadır. Özel kliniğinde yüksek ücretlerle hastalardan muayene ücreti alan Prof. Dr. normal şartlar altında üniversite hastanesinde yapılabilecek tetkikleri anlaştığı bir merkezde yaptırmaktadır. Ameliyat gerektiği hallerde ise ameliyatlar üniversite hastaneleri yerine anlaşmalı olduğu özel hastanelerde yapılmaktadır. Bu akademisyen konusunda çok yetkin olduğu için hastalar mecburen özel kliniğine gitmekte ve özel hastanelerde ameliyat olmaya zarı olmaktadırlar.

İnsanı hayrete düşüren ise özel klinikte yapılan tedavi ücretleri için fiş veya fatura verilmediği gibi istenilmesi halinde de ilave olarak Katma Değer Vergisi tutarı ücrete eklenmektedir. Bu olay o kadar sıradan hale getirilmiştir ki ne denetleyen, ne etiklik sorgulaması yapan, ne de vergi denetimi yapan bulunmamaktadır. Zavallı hastalar ise kaderlerine razı olarak kuzu kuzu tedavi ücretini ve diğer tetkik masraflarını ödemekte ve doktora muhtaç oldukları için de hiçbir şekilde şikayetçi olmamaktadırlar. Etik ve kanun ihlallerinin bu kadar aleni yapılmasına hayret etmemek mümkün değildir. Nereden bakılırsa bakılsın ortada hem etik dışı birçok olay var, hem de açıkça kanunlara aykırı uygulama sıradan hale getirilmiştir.

Diğer yandan, 2547 sayılı Kanun'da öğretim üyelerinin hangi hallerde başka işler yapacağı belirtilmiş olup, böyle bir yöntem tamamen kanun dışındadır. Yani hiçbir şekilde hastaların özel kliniğe yönlendirilmesi ve yapılan tedavilerde kayıt dışı işlemlere cevaz verilmesi mümkün değildir. Özetle üniversiteler, öğretim üyelerinin showroom'u olarak kullandırılmamalıdır. Daha önce bu durumlar öğretim üyeleri ve doktorlar için geçerliydi ve yapılan kanuni düzenleme ile ya kamu ya özel seçeneği sunularak sorun çözülmüştü. Ancak, öğretim üyeleri bir şekilde tekrar sistem dışına çıkmayı becerdiler ve gelinen durum ortada.

Tatille görevi birleştirme yöntemlerinden kaynaklanan etik ihlaller

Örnek 1- Bir kurumun üst yöneticisinin, sürekli görev yaptığı Ankara'dan çocuklarının ikamet ettiği başka bir şehre hafta sonları gitmek için kendisini görevli-izinli göstermek suretiyle hem uçak hem de harcırah imkanlarından yararlanması etik ihlalidir. Yine kurumun misafirhanesindeki odalardan en az üç tanesinin üst düzey için sürekli boş tutulması etik değildir. Nasıl da tanıdık geliyor değil mi?

Örnek 2- Bir kamu kurumundaki üst yöneticilerin yönetim kurulu toplantılarını, mevsimine göre yazın sahilde veya yaylada; kışın kayak merkezlerinde düzenlemesi açık bir etik ihlalidir. Birçok kamu görevlisinin bu örneğe sıklıkla şahit olduğunu duyar gibiyiz.

Kazan kazan yönteminden kaynaklanan etik ihlaller

Örnek 1- Kamu konutlarında kapıcı parası ödememek için bir kamu görevlisinin kamu konutunda görevlendirilerek kapıcılar için tahsis edilen konutta bedava oturmasının sağlanması açık bir etik ihlalidir.

Sırf kapıcı parasından kurtularak daha az aidat ödeme uğruna kamu konutlarına kurumların hizmetli personelini görevlendirmekten dahi utanmayan bir bürokrat taifesinden bahsedersek konunun vahameti daha iyi anlaşılır.

Örnek 2- Bir profesör TÜBİTAK'tan aldığı projede üç öğrenciyi sigortalı olarak çalıştırmaktadır. Ancak, bu öğrencilerin almış oldukları ücretin yarısını tekrar almaktadır. Tespiti oldukça zor olmakla birlikte bu durum da tam bir etik ihlalidir.